Σεράγεβο, Ιρλανδία, Αφρική: όπου γης και κόλαση

Για το μυθιστόρημα της Edna O’ Brien «Μικρές κόκκινες καρέκλες» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου, εκδ. Κλειδάριθμος).

Στις 6 Απριλίου 2012, στην εικοστή επέτειο από την έναρξη της πολιορκίας του Σεράγεβο από τις σερβοβοσνιακές δυνάμεις, 

τοποθετήθηκαν 11.541 καρέκλες κατά μήκος των οκτακοσίων μέτρων του κεντρικού δρόμου της πόλης. 

Μια κενή καρέκλα για κάθε κάτοικο του Σεράγεβο που έχασε τη ζωή του στη διάρκεια των 1.425 ημερών της πολιορκίας. 

Οι 643 μικρές καρέκλες αντιπροσώπευαν τα παιδιά που σκοτώθηκαν από τα πυρά ελεύθερων σκοπευτών 

και από το βαρύ πυροβολικό που ήταν ακροβολισμένο στα γύρω βουνά.

Το μικρό αυτό κείμενο, προοίμιο στο βιβλίο της Edna O’ Brien Μικρές κόκκινες καρέκλες, προϊδεάζει τον αναγνώστη μόνο ως έναν βαθμό για το περιεχόμενό του. Διαβάζοντάς το θα συνειδητοποιήσει πως η συγγραφέας μιλά όχι μόνο για τις 11.541 άδειες καρέκλες του Σεράγεβο μα για τις εκατοντάδες χιλιάδες άδειες καρέκλες που υπάρχουν σ’ όλο τον σύγχρονο κόσμο. Καρέκλες που άδειασαν, και συνεχίζουν να αδειάζουν, εξαιτίας της βίας που γεννούν κηρυγμένοι και ακήρυχτοι πόλεμοι, που άλλοι μας απασχολούν όσο διαρκεί ένα δελτίο ειδήσεων και άλλοι που, ενώ εξελίσσονται με μεγάλη σφοδρότητα δημιουργώντας ποταμούς αίματος και δυστυχίας, η καθημερινότητά μας τους έχει εξοβελίσει στο μέγεθος ενός εσωτερικού μονόστηλου εφημερίδας με παρελθούσα ημερομηνία.

H συγγραφέας μιλά όχι μόνο για τις 11.541 άδειες καρέκλες του Σεράγεβο μα για τις εκατοντάδες χιλιάδες άδειες καρέκλες που υπάρχουν σ’ όλο τον σύγχρονο κόσμο. Καρέκλες που άδειασαν, και συνεχίζουν να αδειάζουν, εξαιτίας της βίας που γεννούν κηρυγμένοι και ακήρυχτοι πόλεμοι.

Κι έρχεται η κ. Edna O’ Brien, την οποία δικαίως οι Times χαρακτηρίζουν ως μεγάλη κυρία της λογοτεχνίας, να ανασηκώσει τα πέπλα της συλλογικής λήθης μ’ αυτό της το έργο. Μας οδηγεί σε μια γωνιά της Ιρλανδίας όπου ο γιατρός Βλαντ, πριν αποδειχθεί πως υπήρξε και αυτός άγγελος του θανάτου, που μπορεί να μην εξόντωνε ανθρώπους μέσω ιατρικών πειραμάτων όπως ο σατανικός Γερμανός ναζί Γιόζεφ Μένγκελε, ωστόσο τον συναγωνίστηκε σε αποτελεσματικότητα στρέφοντας τα όπλα του ακόμα και εναντίον αμάχων κάθε ηλικίας και φύλου στο Σεράγεβο, στη Σρεμπρένιτσα, δεν έχει βρει απλώς καταφύγιο αλλά και τη γενική αποδοχή…

Η μικρή ιρλανδική κοινωνία αγκαλιάζει τον κ. Βλαντ γοητευμένη απ’ τη φινέτσα, τον κοσμοπολίτικο αέρα και την πνευματική του καλλιέργεια και του παραδίδεται σχεδόν ολοκληρωτικά. Η αποκάλυψη της πραγματικής του ταυτότητας, όπως είναι φυσικό, λειτουργεί αποσταθεροποιητικά και διαλυτικά για όλα, σχεδόν, τα μέλη της. Για ένα όμως απ’ αυτά, τη Φιντέλμα, θα σηματοδοτήσει την απόλυτη καταστροφή της, καθώς το τίμημα που θα υποχρεωθεί να πληρώσει, για τη σύναψη ενός ιδιόμορφου ερωτικού δεσμού μαζί του, αποδεικνύεται τελικά πολύ βαρύ για το έγκλημα της.

Ο Θανάσης Μαρκόπουλος «διαβάζει» 12 Έλληνες ποιητές

Για τη συλλογή δοκιμίων του Θανάση Μαρκόπουλου «Ματιές ενόλω ΙΙ» (εκδ. Μελάνι).

Το έργο δώδεκα ποιητών, τριών της πρώτης γενιάς του μεταπολέμου, τεσσάρων της δεύτερης και πέντε της γενιάς του ’70, ιχνηλατεί ο ομότεχνός τους Θανάσης Μαρκόπουλος μέσα από ανάλογο αριθμό δοκιμίων που δημοσιεύτηκαν κατά τη διάρκεια μιας δεκαετίας (2005-2015) στα περιοδικά «Μανδραγόρας», «Νέα Εστία», «Παρέμβαση» και «Πορφύρας» και συγκεντρώθηκαν υπό την ίδια στέγη που φέρει τον τίτλο Ματιές ενόλω ΙΙ, από τις εκδόσεις Μελάνι (προηγήθηκαν το 2003 οι πρώτες Ματιές ενόλω, με οκτώ ποιητές, από τις εκδόσεις Σοκόλη).

Τον «ξένο πόνο» αναζητά και διερευνά για να κατανοήσει και να εισχωρήσει όσο βαθύτερα γίνεται στην ποίηση των άλλων, γνωρίζοντας από πρώτο χέρι και εξ ιδίας πείρας ότι ένα κείμενο δεν είναι απλώς γράμματα σ’ ένα χαρτί, αλλά ένας ολόκληρος κόσμος που ενυπάρχει στον κάθε δημιουργό, λειτουργώντας πολλές φορές ακόμα και εν αγνοία του ή χωρίς τη δική του συνδρομή, ο οποίος εμφανίζεται και αποκαλύπτεται μόλις αρχίζουν οι λέξεις να μορφοποιούνται συνθέτοντας ιδέες και νοήματα.

Σαχτούρης, Λειβαδίτης, Κωσταβάρας, Κέντρου-Αγαθοπούλου, Δημουλά, Λυκιαρδόπουλος, Νικηφόρου, Γκανάς, Μαυρουδής, Μπράβος, Γ. Μαρκόπουλος και Φωστιέρης, είναι οι δώδεκα πάνω στο έργο των οποίων σκύβει με σεβασμό και ιδιαίτερη επιμέλεια, δίνοντας σημασία ακόμα και στη λεπτομέρεια, ο Θ. Μαρκόπουλος, χωρίς να διακατέχεται από κάποια διάθεση εξωραϊσμού ή εξιδανίκευσης, αλλά με εμφανή την προσπάθεια να αναδείξει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και γνωρίσματα του καθένα, για να παραδώσει τελικά στους δυνητικούς αναγνώστες του μια υποκειμενική, ωστόσο δίκαιη και έντιμη, αξιολόγηση του αποτυπώματος που άφησαν μέχρι τώρα στη λογοτεχνία μας οι ποιητές αυτοί.

«Δε γράφεται το ποίημα με ξένο πόνο»* είναι ο ακροτελεύτιος στίχος ενός ποιήματος του Θ. Μαρκόπουλου και φαίνεται στα δοκίμιά του πως αυτός είναι ο σταθερός οδηγός του. Τον «ξένο πόνο» αναζητά και διερευνά για να κατανοήσει και να εισχωρήσει όσο βαθύτερα γίνεται στην ποίηση των άλλων, γνωρίζοντας από πρώτο χέρι και εξ ιδίας πείρας ότι ένα κείμενο δεν είναι απλώς γράμματα σ’ ένα χαρτί, αλλά ένας ολόκληρος κόσμος που ενυπάρχει στον κάθε δημιουργό, λειτουργώντας πολλές φορές ακόμα και εν αγνοία του ή χωρίς τη δική του συνδρομή, ο οποίος εμφανίζεται και αποκαλύπτεται μόλις αρχίζουν οι λέξεις να μορφοποιούνται συνθέτοντας ιδέες και νοήματα. Για να το πετύχει δεν περιορίζεται μόνο στη δική του μελέτη και δεν οχυρώνεται πίσω απ’ το προσωπικό του κριτήριο, ακόμα και αν αυτό είναι προϊόν πολύχρονης και λεπτομερούς έρευνας που σε αρκετές περιπτώσεις είναι ξεκάθαρο πως γεννήθηκε και ωρίμασε ακολουθώντας τον εξεταζόμενο ποιητή βήμα, βήμα, ή για να ακριβολογούμε… στίχο, στίχο. Δανείζεται και χρησιμοποιεί γνώμες και ματιές και πολλών άλλων, κάτι που πιστοποιεί την ξεκάθαρη πρόθεσή του αφενός να διευρύνει την εικόνα που θέλει να παρουσιάσει και αφετέρου να ψηλαφήσει όλες τις πλευρές της κάθε ψηφίδας του ποιητικού τους έργου.

"Θεατρική Αναζήτηση Πτολεμαΐδας" : Η ωρίμανση μιας ομάδας μέσα από ένα δύσκολο θεατρικό έργο.

Το θεατρικό έργο του Αμερικανού συγγραφέα Νηλ Σάϊμον "Οι ηλίθιοι" αν και δεν ξεκίνησε με τους καλύτερους οιωνούς την καριέρα του επί σκηνής (πρώτη παράσταση στο θέατρο "Ευγένιος Ο' Νιλ στο Μπρόντγουεϊ της Νέας Υόρκης, στις 6 Απριλίου του 1981, όπου παίχτηκε για 40, μόλις, μέρες), ανέβηκε μέχρι σήμερα πάρα πολλές φορές από διάφορους θιάσους ανά τον κόσμο.

            Ο Νηλ Σάϊμον, που διέπρεψε ως κωμωδιογράφος, συνέθεσε ένα έργο με απλοϊκή, σχεδόν, πλοκή, κάτι που αντισταθμίζεται απόλυτα απ' την ύπαρξη σπαρταριστών διαλόγων, οι οποίοι πείθουν πως ο τίτλος του δεν αδικεί καθόλου τους ήρωες του αφού έχουμε να κάνουμε με πραγματικούς ηλίθιους.

            Αυτό όμως που αποτελεί το μεγάλο προτέρημα του έργου, οι διάλογοι του, είναι ταυτόχρονα και η μεγάλη του… αδυναμία, με την οποία βρίσκονται πολύ γρήγορα αντιμέτωποι όσοι επιχειρήσουν να το ανεβάσουν, διαπιστώνοντας  ότι "ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες".  Και οι λεπτομέρειες στην προκειμένη περίπτωση είναι ο ρυθμός και το πώς θα στηθεί η παράσταση, με κινητήριους μοχλούς τους ηθοποιούς της, που είναι υποχρεωμένοι να δώσουν τον καλύτερο εαυτό τους για να καταφέρουν να υπηρετήσουν δύσκολους και ιδιαίτερα απαιτητικούς ρόλους.

            Εξ αιτίας των παραπάνω λεπτομερειών το εγχείρημα "Οι ηλίθιοι" είναι εξαιρετικά δύσκολο για ερασιτεχνικούς θιάσους, κάτι που αφορά και αρκετούς επαγγελματικούς, με τα αρνητικά αποτελέσματα να είναι και τα περισσότερα για εκείνους που καταφέρνουν να φτάσουν μέχρι το τέλος της διαδρομής και να εμφανιστούν μπροστά σε κοινό. Γιατί πολλοί εγκαταλείπουν αργά ή γρήγορα την προσπάθεια, εάν φυσικά αντιληφθούν και κατανοήσουν πως το έργο του Σάϊμον είναι πολύ απαιτητικό και κερδίζει το γέλιο απ’ τους θεατές του χάρη στην εξυπνάδα του κι ας αναφέρεται, υποτίθεται, σε ηλίθιους.

Τα ανεξίτηλα ίχνη του Χρήστου Μπέσσα.

Συμβαίνει. Προχωράμε σε δρόμους που άλλοι άνοιξαν για μας, πλουτίζοντας το παρόν μας και δημιουργώντας παρακαταθήκες για το μέλλον μας, και παραλείπουμε να τους το αναγνωρίσουμε έστω και μνημονεύοντας τους. Δε σημαίνει πως τους έχουμε ξεχάσει, δικαιολογούμαστε. Πώς προστατεύουμε, όμως, τους απόντες από τη λήθη αν δεν σκύβουμε να καθαρίσουμε τη σκόνη του χρόνου σε ό,τι φέρει την υπογραφή τους;

Φέτος, δέκα χρόνια μετά το θάνατο του  Χρήστου Μπέσσα (2007) ο σύλλογος Σαμαριναίων, ο Ιατρικός Σύλλογος, η Οικολογική Κίνηση Κοζάνης, συλλογικές οντότητες όπου έδρασε ποικιλοτρόπως αφήνοντας έντονο αποτύπωμα, τον τίμησαν και συνέβαλαν στο να ενεργοποιηθεί τόσο η συλλογική μνήμη όσο και οι προσωπικές αναμνήσεις μας για έναν άνθρωπο που όσο έζησε κοντά μας ξεχώρισε.

Ευπατρίδης, έδωσε ουσιαστικό περιεχόμενο στην έννοια του χαρακτηρισμού αυτού, πολυάσχολος, καταπιάστηκε με πάρα πολλά ζητήματα που ξεπερνούσαν το εγώ και εστίαζαν στο εμείς, πολυσχιδής, τα ενδιαφέροντα του κάλυπταν μια ευρύτατη γκάμα, γιατρός που επέλεξε να προβάλει και να αναδείξει πρώτα και πάνω απ’ όλα την ανθρώπινη διάσταση του επιστήμονα, λάτρης της Κοζάνης και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της, εραστής της ζωής και της φύσης, μελετηρός και πολυμαθής, πρωτοπόρος σε σκέψη και σε δράση, ανοιχτός στο καινούργιο και το διαφορετικό.

Η... δική μας θεία Λένα.

Σημειώσεις επί προσωπικού

Τη συνάντησα για πρώτη φορά ένα από τα καλοκαίρια της παιδικής μου ηλικίας, μεταξύ 8 και 12 χρονών, που ένα μεγάλο μέρος τους το περνούσα με τον παππού Μιχάλη και τη γιαγιά Στεργιανή (Μιχαλάκαινα) στη Σαμαρίνα.

Όμορφη και απαστράπτουσα, καλοντυμένη και με έντονα βαμμένα κόκκινα χείλη, με το που την είδα κοκάλωσα. Η εμφάνιση της σίγουρα με θάμπωσε καθώς στα δικά μου μάτια φαινόταν ως μια απ' τις κινηματογραφικές σταρ που μας προκαλούσαν δέος και μας έκοβαν την ανάσα άμα τη εμφανίσει τους στο πανί. Εκείνο όμως που μ' εντυπωσίασε περισσότερο ήταν πως μου τη σύστησαν ως τη θεία Λένα!

Για όλους εμάς που αρχίσαμε να ανακαλύπτουμε τον κόσμο τη δεκαετία του '60 η θεία Λένα ήταν ένα μυθικό και συνάμα οικείο πρόσωπο. Την ώρα που μεταδίδονταν οι ραδιοφωνικές της εκπομπές σταματούσαν τα παιχνίδια και αφηνόμασταν στις μαγικές της αφηγήσεις που μας ταξίδευαν και μας σύστηναν κόσμους πέρα απ'  τα στενά όρια της γειτονιάς όπου μεγαλώναμε.

Η θεία Λένα, ζωντανή και χαμογελαστή μπροστά μου, απόρησε με το σάστισμα μου και φρόντισε αγκαλιάζοντας με δυνατά, αλλά με τρυφερότητα, να με βοηθήσει να χαλαρώσω. Όταν, επιτέλους, βρήκα τη φωνή μου της είπα εμφανώς συγκινημένος. "Είσαι η θεία Λένα! Η θεία Λένα που ακούω στο ραδιόφωνο!"

Όλοι οι μεγάλοι που ήταν παρόντες γέλασαν. Εκείνη όχι. Απλώς έσκυψε στ' αυτί και μου ψιθύρισε: "Για σένα θα 'μαι πάντα αυτή η θεία Λένα."

Ξαναβρεθήκαμε πολλές φορές τα επόμενα χρόνια. Τις περισσότερες στην αυλή του νεοκλασικού σπιτιού της οδού Παπάφη στη Θεσσαλονίκη, όπου έμενε με το θείο Μανώλη Οικονόμου, το σύζυγο της.

Πάντοτε αναφέραμε, γελώντας, το "πάθημα" μου, να μπερδέψω αυτή τη θεία Λένα, την ξαδέρφη της γιαγιάς Στεργιανής, με τη θεία Λένα (Αντιγόνη Μεταξά) του ραδιοφώνου.  

Η αλήθεια είναι πως στο μυαλό μου δεν τις ξεχώρισα ποτέ. Όταν έμαθα πως έφυγε, πριν μερικά χρόνια, η πρώτη εικόνα που ανέσυρε η μνήμη μου ήταν αυτή ενός ραδιοφώνου philips, παγκοσμίου λήψεως όπως ονομαζόταν, και στ' αυτιά σαν να ήχησε πάλι η φωνή της θείας Λένας. Και το πλούσιο γέλιο της. Όχι της ραδιοφωνικής. Της δικής μας. Μιας θείας που όλοι μας αγαπήσαμε πολύ.

Θυμήθηκα τη θεία Λένα βλέποντας πως χθες (16 Οκτωβρίου) ήταν η επέτειος του θανάτου της Αντιγόνης Μεταξά που σημάδεψε τα παιδικά μας χρόνια. Συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας, δημιουργός του πρώτου παιδικού θεάτρου στην Ελλάδα και παραγωγός ραδιοφωνικών εκπομπών, η Αντιγόνη Μεταξά έμεινε στην ιστορία ως θεία Λένα. Γεννήθηκε το 1905 και πέθανε το 1971.

Αναζήτησα τη φωτογραφία της στο διαδίκτυο, για πρώτη φορά, και με το που τη βρήκα είδα έκπληκτος πως είχε το ίδιο ακριβώς χαμόγελο με τη δική μας (ή έτσι θέλησε το δικό μου μυαλό να τα ταιριάξει).

Ιδού ο άνθρωπος!

Σκέψεις και παρατηρήσεις για το μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη «Ο τελευταίος πειρασμός» (εκδ. Καζαντζάκη).

Του Μιχάλη Πιτένη

Κάθε άνθρωπος είναι θεάνθρωπος, σάρκα και πνέμα. Νά γιατί το μυστήριο του Χριστού δεν είναι μονάχα μυστήριο μιας ορισμένης θρησκείας. Είναι πανανθρώπινο. Σε κάθε άνθρωπο ξεσπάει η πάλη Θεού και ανθρώπου, και συνάμα η λαχτάρα της φίλιωσης.

Μ΄ αυτά τα λόγια στον πρόλογο του έργου του Ο τελευταίος πειρασμός ο Νίκος Καζαντζάκης αποκαλύπτει στον αναγνώστη του ποιος είναι ο πυρήνας του θέματος που θα αναπτύξει. Δεν είναι βέβαια κάτι πρωτοφανές και μοναδικό. Όπως σημειώνει ο στενός φίλος και συνεργάτης του Παντελής Πρεβελάκης στον πρόλογο ενός άλλου βιβλίου του, του Βραχόκηπου, το οποίο μετέφρασε από τα γαλλικά, τη γλώσσα στην οποία γράφτηκε απ’ το συγγραφέα, «… ο Καζαντζάκης έχει περιγράψει στο Βραχόκηπο, άλλη μια φορά, τη σύγκρουση της σάρκας με το πνεύμα – το δυαδισμό που αποτέλεσε τον άξονα της αισθαντικότητας και της σκέψης του».

Γύρω απ’ αυτή τη σύγκρουση ανάμεσα στη σάρκα και το πνεύμα, το Θείο και το ανθρώπινο, ο Καζαντζάκης υφαίνει έναν δικό του μύθο, παίρνοντας το μεγάλο ρίσκο να χρησιμοποιήσει ως σαΐτα τον ίδιο τον ιδρυτή του Χριστιανισμού.

Αυτή η σύγκρουση είναι παρούσα και διατρέχει από την αρχή μέχρι το τέλος και τον Τελευταίο πειρασμό, η οποία μπορεί να εκφράζεται πρωτίστως μέσω του βασικού και κύριου προσώπου του δράματος, του Ιησού, ωστόσο είναι ευδιάκριτη και σε όλους τους άλλους πρωταγωνιστές του. Μια σύγκρουση αέναη και καθημερινή, σκληρή και δύσκολη, χωρίς πάντα νικητή. Γύρω λοιπόν απ’ αυτή τη σύγκρουση, ανάμεσα στη σάρκα και το πνεύμα, το Θείο και το ανθρώπινο, ο Καζαντζάκης υφαίνει έναν δικό του μύθο, παίρνοντας το μεγάλο ρίσκο να χρησιμοποιήσει ως σαΐτα τον ίδιο τον ιδρυτή του Χριστιανισμού, στημόνι την ιουδαϊκή κοινωνία των ημερών του Ιησού Χριστού, όπου θα πλέξει τα υφάδια του, που αντλεί τόσο απ’ την Καινή Διαθήκη όσο και από τα απόκρυφα ευαγγέλια και άλλα αποκηρυγμένα από την επίσημη εκκλησία κείμενα τα οποία φαίνεται να γνωρίζει και να έχει μελετήσει σε βάθος.

Το μέγεθος και το εύρος του ρίσκου του είναι ξεκάθαρο απ’ την αρχή καθώς μας συστήνει έναν εντελώς δικό του Ιησού, ικανό όχι απλώς να σκανδαλίσει κάποιον πιστό αλλά και να τον στρέψει ευθύς αμέσως εναντίον του συγγραφέα. Γιατί ο δικός του Ιησούς δεν είναι ένας απλός μαραγκός που σύντομα θα διαπιστώσει το «ουδείς Προφήτης στον τόπο του» όταν αρχίσει να κηρύττει τον λόγο του στους συντοπίτες του: είναι ένας μισητός και αποσυνάγωγος κατασκευαστής σταυρών, συνεργάτης των Ρωμαίων κατακτητών, για τον οποίο ντρέπεται και αγωνιά για την τύχη του και η ίδια η μητέρα του, η Θεοτόκος Μαρία!

Περιπλάνηση στα σκοτεινά μονοπάτια της ψυχής

Για το μυθιστόρημα της Οτέσα Μόσφεγκ «Αϊλίν» (μτφρ. Αργυρώ Μαντόγλου, εκδ. Ψυχογιός).

Ποιες είναι οι πραγματικές, οι κρυφές σκέψεις των ανθρώπων; Τι υπάρχει στην ψυχή τους που επηρεάζει σε μεγάλο ή σε μικρό βαθμό τις αποφάσεις που διαμορφώνουν τη ζωή τους;

Εικάζω πώς στο μυαλό της Αμερικανίδας συγγραφέα Οτέσα Μόσφεγκ υπήρχαν τα παραπάνω ερωτήματα όταν έγραφε την Αϊλίν της. Εικασία που ενισχύεται όλο και περισσότερο καθώς προχωρώ την ανάγνωση του «σκοτεινού» αυτού βιβλίου. Ενός βιβλίου γεμάτου σκιές ανάμεσα στις οποίες κινείται και εξελίσσεται η βασική ηρωίδα του, η Αϊλίν.

Η Αϊλίν της Οτέσα Μόσφεγκ δεν φαίνεται να μπορεί να ενταχθεί σε κάποια κατηγορία. Σε απωθεί χωρίς να σ’ απομακρύνει. Σε γοητεύει δίχως να θες να την πλησιάσεις. Τη συμπονάς για τη μιζέρια που την περιβάλλει και ταυτόχρονα θυμώνεις μαζί της που η ίδια δείχνει όχι απλώς να την έχει αποδεχθεί, αλλά κάνει και ό,τι μπορεί για να επιδεινώσει την κατάστασή της.

Στη λογοτεχνία υπάρχουν αμέτρητοι ήρωες που λατρεύεις ή μισείς. Που νιώθεις την ανάγκη να αγκαλιάσεις ή να κλείσεις τα μάτια και να χαθούν μαζί με τον φόβο που σου προκαλούν. Η Αϊλίν της Οτέσα Μόσφεγκ δεν φαίνεται να μπορεί να ενταχθεί σε κάποια κατηγορία. Σε απωθεί χωρίς να σ’ απομακρύνει. Σε γοητεύει δίχως να θες να την πλησιάσεις. Τη συμπονάς για τη μιζέρια που την περιβάλλει και ταυτόχρονα θυμώνεις μαζί της που η ίδια δείχνει όχι απλώς να την έχει αποδεχθεί, αλλά κάνει και ό,τι μπορεί για να επιδεινώσει την κατάστασή της.

Το μεγάλο σκηνικό μες στο οποίο κινείται είναι μια μικρή φανταστική πόλη της Νέας Αγγλίας των ΗΠΑ, το X-ville. Τα δύο μικρότερα σκηνικά, το άθλιο και εγκαταλειμμένο στη βρόμα και τη σήψη πατρικό σπίτι όπου ζει με τον πατέρα της και η φυλακή ανηλίκων όπου εργάζεται. Τα μόνα άλλα σημεία αναφοράς εκτός του σπιτιού και της εργασίας, η κάβα απ’ όπου εξασφαλίζει στον αλκοολικό πατέρα τα αμέτρητα μπουκάλια τζιν που καταναλώνει και το σπίτι του συναδέλφου με τον οποίο η Αϊλίν δεν είναι σίγουρη αν είναι πραγματικά ερωτευμένη ή αν απλώς με το να στήνεται απέναντί του με τις ώρες και να παρακολουθεί από μακριά τη ζωή του είναι κάτι που δίνει ένα κάποιο νόημα και στη δική της ζωή.

Στόχο η Αϊλίν έχει: τη διαφυγή απ’ τη γενέτειρα και τον γεννήτορά της, χωρίς ωστόσο κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο ή πλάνο. Γνωρίζει μόνο τον προορισμό: τη Νέα Υόρκη. Ο τρόπος με τον οποίο εξελίσσεται η ζωή της δεν πείθει σε καμιά περίπτωση πως θα το τολμήσει ποτέ. Η ιδέα της φυγής μοιάζει περισσότερο σαν μια χειρολαβή απ’ την οποία κρατιέται όσο τη βοηθούν οι δυνάμεις της, γνωρίζοντας πως αν την αφήσει θα βουλιάξει και θα πνιγεί στον βούρκο μες στον οποίο τσαλαβουτά από τότε που θυμάται τον εαυτό της.

Β΄ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΟΖΑΝΗΣ

Σημειώσεις επί προσωπικού. 

Όσοι διακονούν τη γραφή, γνωρίζουν πως είναι μια πορεία μοναχική, μακριά απ' την "...πολλή συνάφεια του κόσμου" και τις "...πολλές κινήσεις κι ομιλίες"*.

Ωστόσο κάθε λογοτεχνική συνεύρεση είναι σαν ένα τραπέζι όπου όλοι οι συμμετέχοντες συνεισφέρουν κι όλοι αρταίνονται.

Όσο κι αν γοητεύεσαι απ' τη φωνή σου, ο αντίλαλος της κάποτε σε κουράζει. Νιώθεις την ανάγκη ν' ακούσεις καινούργιες φωνές, να αισθανθείς συμμέτοχος στις αγωνίες των άλλων, να πειστείς πως παράλληλα βαδίζουμε κι όχι μόνοι.

 Πρώτη φορά συνειδητοποίησα την αξία τέτοιων συναντήσεων το μακρινό 1996, Ιούνιο μήνα, όταν με μπροστάρη τον αείμνηστο Άρη Φακίνο συνδιοργανώσαμε στο χώρο της Κοβενταρείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης την πρώτη συνάντηση συγγραφέων.

 Πήραν μέρος κοντά στους 30 συγγραφείς, αλλά και εκπρόσωποι εκδοτικών οίκων. Αρκετοί, δυστυχώς, δεν βρίσκονται πια κοντά μας, όπως και ο Άρης Φακίνος που δύο χρόνια μετά, το Μάη του 1998, νικήθηκε απ'  την καρδιά του. Μόλις είχε ολοκληρώσει την πρώτη γραφή του τελευταίου μυθιστορήματος του,  "Το όνειρο του πρωτομάστορα Νικήτα". Κυκλοφόρησε απ' τις εκδόσεις Καστανιώτη την ίδια χρονιά. Γι' αυτό μιλήσαμε στη στερνή τηλεφωνική μας επικοινωνία. Του χρωστάω πολλά, αλλά γι' αυτά θα μιλήσουμε μια άλλη φορά...

Για μένα ήταν σημαντικό να τον μνημονεύσω σήμερα με την ευκαιρία της έναρξης του Β΄ Συμπόσιου Λογοτεχνίας της Κοζάνης που διοργανώνει η "Παρέμβαση".

* στίχοι απ' το ποίημα του Κ. Π. Καβάφη "Όσο μπορείς". 

Η εικόνα του σήμερα, είναι οι πράξεις του χθες- Γράφει η Τζένη Μανάκη

Μιχάλης Πιτένης «Η Απόγονος», Εκδόσεις «Σύγχρονοι Ορίζοντες»

 «Πού κρύβεται η αλήθεια σ΄έναν κόσμο, ο οποίος συνεχώς μεταμορφώνεται; Μπορεί το παρελθόν να ερμηνεύει το παρόν και, ίσως, να δείχνει και το μέλλον;»

Ο Μιχάλης Πιτένης με όχημα έναν σύγχρονο μύθο με στοιχεία θρίλερ,  συνθέτει ένα έργο – εκτενές  σχόλιο πάνω στα ιστορικά γεγονότα του β΄ παγκοσμίου πολέμου, τις κοινωνικοπολιτικές απηχήσεις στον ευρωπαϊκό χώρο, και με εμφανή την δημοσιογραφική του ιδιότητα, επιχειρεί μέσω των διαλόγων των ηρώων, κατά την πορεία της αφήγησης, να συγκρίνει τις τρέχουσες πολιτικοοικονομικές συνθήκες με εκείνες που γιγάντωσαν την εξάπλωση του ναζισμού, που »βλέπει» να επέρχεται,  φορώντας άλλο μανδύα.

«Σε κάθε μεγάλη σφαγή στην Ιστορία της ανθρωπότητας πάντοτε υπήρχε ένα ιδεολογικό, θρησκευτικό ή όπως αλλιώς θες πες το περίβλημα, αλλά στον πυρήνα τους υπήρχε πάντοτε η ίδια απληστία.

• Για το χρήμα, τα πάντα γίνονται για το χρήμα»

Η ηρωίδα του, Μαριάννα Ανδρέου, μία σύγχρονη μαχόμενη δικηγόρος ανυποψίαστη για το υπόβαθρο της Οργάνωσης »Η Γερμανία για την ενωμένη Ευρώπη», συμμετέχει σ’ ένα συνέδριο της, στο Μόναχο του 2012, όπου γνωρίζεται και συνδέεται ερωτικά με τον πρόεδρο, Ότο Σαντάου, παρά τον προβληματισμό της από ένα περίεργο περιστατικό βίας που συνέβη παρουσία της, στο γραφείο του. Περιφερόμενη στο σύγχρονο Μόναχο συναντά τον άνθρωπο – θύμα του περιστατικού. Πρόκειται για τον Ενρίκε Ρόχας εγγονό μιας τσιγγάνας κι ενός στρατιώτη της Βέρμαχτ, οι ερωτήσεις του οποίου αν είναι κι εκείνη παιδί της Βέρμαχτ ή απόγονος των lebensborn *,την προβληματίζουν. ( *πρόκειται για το πρόγραμμα πρόνοιας που στήθηκε στη Γερμανία για προστασία των γυναικών των αξιωματικών των Ες Ες, επεκτάθηκε σε μαιευτήρια, βρεφοκομεία για ανύπαντρες μητέρες – αρκεί να πληρούσαν τα φυλετικά κριτήρια – και αργότερα και σε άλλες χώρες, κυρίως στη Νορβηγία λόγω των »άριων» χαρακτηριστικών των πολιτών της).

Οι ακροδεξιοί ξανάρθαν...

Η άνοδος της ακροδεξιάς σ' όλη την Ευρώπη και η είσοδος της στα Κοινοβούλια των κρατών είναι γεγονός εδώ και χρόνια. Το ότι από χθες μπήκε και στο Κοινοβούλιο της Γερμανίας έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς κάτι τέτοιο αφενός είχε να συμβεί από το Β'  παγκόσμιο πόλεμο και αφετέρου λόγω της ηγετικής θέσης αυτής της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρώπη γενικότερα.

Οι ακροδεξιοί ξανάρθαν και όλα δείχνουν πως θα μείνουν καθώς μια σειρά από σοβαρά θέματα (προσφυγικό, οικονομική κρίση, ανισότητες μεταξύ κρατών και μέσα στις ίδιες τις κοινωνίες κ.α.) θρέφουν και συντηρούν τέτοιου είδους μορφώματα, ειδικά όταν αντί να λυθούν διογκώνονται καθημερινά.

Το 2017 δεν είναι φυσικά 1933 (άνοδος του Χίτλερ) στην εξουσία, ούτε είναι ίδιες οι κοινωνίες και οι συνθήκες. Αυτό όμως δε σημαίνει πως αποκλείεται να ζήσουμε ανάλογες δύσκολες καταστάσεις που όχι μόνο δεν θα δώσουν λύσεις στα πολλά και μεγάλα προβλήματα που μας ταλανίζουν, αλλά θα μας οδηγήσουν σε νέες, χειρότερες ίσως, περιπέτειες.

Την Παρασκευή 20 Ιουνίου 2014 δημοσίευσα ένα άρθρο με τον τίτλο: "Στα χέρια των ακροδεξιών η χριστιανική Ευρώπη;" Στο άρθρο εστίαζα στην έξαρση του φόβου της μετατροπής της παραδοσιακά χριστιανικής Ευρώπης σε μουσουλμανική λόγω της αθρόας, και ανεξέλεγκτης σε πολλές περιπτώσεις, εισροής προσφύγων, μουσουλμάνων στο θρήσκευμα, που διόγκωναν τις ήδη μεγάλες κοινότητες ομοθρήσκων τους σε όλη τη γηραιά ήπειρο. Έναν φόβο που εκμεταλλεύονται στο έπακρο τα ακροδεξιά μορφώματα και γιγαντώνονται επενδύοντας και σ' αυτόν, μαζί φυσικά με όλα τα άλλα μεγάλα και σημαντικά προβλήματα που μας απασχολούν πλέον όλο και περισσότερο, έχοντας δυσκολέψει σε μεγάλο βαθμό τη ζωή μας.      

        

Όποιος ενδιαφέρεται, μπορεί να διαβάσει το άρθρο εδώ: http://pitenis.blogspot.gr/2014/06/blog-post_20.html#more

Ο Κοζανίτης Γεώργιος Λασσάνης και ο Ν. Καζαντζάκης

Συνδέεται ο Κοζανίτης λόγιος και πολιτικός Γεώργιος Λασσάνης με έναν εκ των μέγιστων των ελληνικών γραμμάτων, το Νίκο Καζαντζάκη;

Συνδέεται καθώς ο λογοτέχνης κέρδισε ένα από τα βραβεία του Λασσάνειου Δραματικού Αγώνα που χρηματοδοτούνταν από το κληροδότημα του αγωνιστή του '21.

Ο Γεώργιος Λασσάνης (1793- 1870) ήταν λόγιος και πολιτικός από την Κοζάνη. Ανέπτυξε δραστηριότητα ως συγγραφέας, δραματουργός και δάσκαλος ενώ παράλληλα συμμετείχε στην επανάσταση του 1821. Ήταν συνεργάτης του Αλέξανδρου Υψηλάντη και βοήθησε στην προετοιμασία της ελληνικής επανάστασης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους κατέλαβε διάφορα αξιώματα.  

O Λασσάνειος Δραματικός Αγώνας του Πανεπιστημίου Αθηνών θεσπίστηκε δέκα εννέα (19) χρόνια μετά το θάνατο του, το 1889, και διήρκησε μέχρι το 1910, με κάποια χρονικά κενά,  αξιοποιώντας το κληροδότημα του Γεωργίου Λασσάνη. Τα έπαθλα ήταν δύο, ένα για τη συγγραφή τραγωδίας και ένα κωμωδίας, η οποία θα απεικόνιζε τα νεοελληνικά ήθη σε μια προσπάθεια τόνωσης του ενδιαφέροντος για σύνθεση έργων με ελληνικά θέματα.*

Παραλογισμός...

Την περίοδο του ψυχρού πολέμου η ανθρωπότητα ζούσε, ως ένα σημείο, με το φόβο μήπως το κουμπί με τα πυρηνικά όπλα (σε Δύση ή Ανατολή) βρεθεί σε ακατάλληλα χέρια.

Σήμερα και τριάντα χρόνια, περίπου, μετά, το φόβο ενσαρκώνει ένας στρουμπουλός δικτάτορας και μια μικρή χώρα, όπου οι κάτοικοι φυτοζωούν και ελέγχεται ακόμα και η παραμικρή κίνηση τους καθημερινά και επί 24ώρου βάσεως, την οποία οι διαφυγόντες περιγράφουν ως φυλακή ή ως ένα στρατόπεδο καταναγκαστικών έργων.

 Παραλογισμός, ή απλώς αυτός είναι ο άνθρωπος ζει χωρίς αρετή; Ο μέγας Αριστοτέλης το εξήγησε άριστα στα Πολιτικά του λέγοντας:   

"Διότι, όπως ο άνθρωπος, όταν πετύχει την πλήρη ηθικοπολιτική του ανάπτυξη, είναι το τελειότερο ζώο, έτσι είναι το χειρότερο απ' όλα, όταν ζει χωρίς νόμους και σύστημα απονομής δικαιοσύνης. Η χειρότερη μορφή αδικίας είναι βεβαίως εκείνη που διαθέτει όπλα. Και ο άνθρωπος γεννιέται έχοντας ως όπλα τις δυνατότητές του για διανοητικές και ηθικές αρετές. Αυτά όμως μπορεί να τα χρησιμοποιήσει κατεξοχήν και για αντίθετους σκοπούς. Γι' αυτό ο άνθρωπος χωρίς αρετή είναι το πιο ανόσιο και άγριο ζώο και σχετικά με τις σαρκικές και γαστριμαργικές απολαύσεις το χειρότερο απ' όλα..."

Κι ο στρουμπουλός δικτάτορας από σαρκικές και γαστριμαργικές απολαύσεις άλλο τίποτα, καθώς απ'  ό,τι δείχνουν οι φωτογραφίες ίσως να είναι ο μοναδικός ευτραφής στη χώρα του, ο οποίος, την ώρα που οι εξαθλιωμένοι υπήκοοι μπορούν να αισθάνονται ευγνώμονες επειδή απλώς επιβιώνουν, συλλέγει πανάκριβα αυτοκίνητα, συλλογή που πλέον εμπλουτίζει και διευρύνει με ακόμα ακριβότερους πυραύλους.    

“Η προφητεία του Μότσαρτ” και ο Πιέρ Ωγκύστ Ρενουάρ

“ Η Gabrielle με την κοσμηματοθήκη”. Το αγαπημένο μοντέλο του Πιέρ Ωγκύστ Ρενουάρ σ’ έναν από τους πίνακες της σειράς που δημιούργησε με μοντέλο εκείνη. Το τριαντάφυλλο, στα μαλλιά ή στο χέρι, μπροστά σε αόριστο φόντο, πάντοτε παρόν ως το σύμβολο της νεότητας του μοντέλου. Η πρωταγωνίστρια της προφητείας του Μότσαρτ είναι η Gabrielle του Πιέρ Ωγκύστ Ρενουάρ. Η εκλεκτή που ταξίδευε από τόπο σε τόπο μες τις δεκαετίες και τους αιώνες, αλώβητη απ' το χρόνο.

“…Αέρινη, σχεδόν άυλη, με το κορμί της να ακολουθεί τις νότες της μουσικής, λες και ήταν μια απ’ αυτές, έχοντας ξεπηδήσει κι αυτή απ’ το σαξόφωνο. Χέρια υψωμένα, καρποί λυγισμένοι και παλάμες να περιστρέφονται ακολουθώντας την τροχιά των λεπτών και μακριών δαχτύλων. Μαλλιά, μαύρος καταρράκτης που χυνόταν πάνω στο μοβ παλτό της και τα λεπτά μακριά της πόδια, το ένα καρφωμένο στη γη και το άλλο να περιστρέφεται γύρω του. Το ροζ μαντίλι ξέφυγε απ’ τον λαιμό της, παρασύρθηκε απ’ τον αέρα και ήρθε προς το μέρος του. Γλίστρησε μέσα απ’ την παλάμη του και προσγειώθηκε απαλά μπρος στα πόδια του σαξοφωνίστα. Εκείνος έσκυψε, το μάζεψε και του το πρόσφερε, προτρέποντάς τον μ’ ένα νεύμα του κεφαλιού να της το επιστρέψει. Ο Μαρσέλ αποσβολωμένος, παρατήρησε το μελαψό πρόσωπο του ηλικιωμένου σαξοφωνίστα, απ’ τα μάτια και κάτω, καθώς το μέτωπό του το κάλυπτε η ρεπούμπλικα με την κόκκινη κορδέλα.

Πήρε το μαντίλι και στράφηκε προς το μέρος της. Άφαντη. Στράφηκε προς τον σαξοφωνίστα. Άφαντος και εκείνος. Έφερε το μαντίλι στη μύτη του και απόλαυσε το άρωμά του. Μύριζε φρεσκοκομμένο τριαντάφυλλο…” (2)

Υ.Γ. 1: “ Η Gabrielle με την κοσμηματοθήκη”- 1910, ελαιογραφία σε μουσαμά- Γενεύη, συλλογή Skira

        2:  Απόσπασμα από το βιβλίο “Η προφητεία του Μότσαρτ”- Σύγχρονοι Ορίζοντες- 2010

Η Κούβα της ψυχής τους

Για το μυθιστόρημα του Oscar Hijuelos Το κορίτσι απ’ την Αβάνα (μτφρ. Βασίλης Χατζηδημητράκης, εκδ. Κέδρος).

 

Σούρουπο στην Αβάνα. Η νεαρή γυναίκα ξεχύνεται σ’ έναν απ’ τους δρόμους της αγοράς της πόλης με το φόρεμα ξεσκισμένο και τον αγαπητικό της έξαλλο να την καταδιώκει βρίζοντας και χειρονομώντας. Ο νεαρός μουσικός, μάρτυρας της σκηνής, δεν εκπλήσσεται απ’ το γεγονός, συνηθισμένο και επαναλαμβανόμενο στην κοινωνία της Κούβας της δεκαετίας του ’50. Εντυπωσιάζεται απ’ το κάλλος της νεαρής Κουβάνας. Πρώτη και μοναδική του σκέψη να βγάλει την τρομπέτα του και να παρέμβει μουσικά, σώζοντας την απ’ το διώκτη της που δείχνει να ξεθυμαίνει στο άκουσμα της μελωδίας. Είναι η σκηνή που ο Νέστορ Καστίγιο, συνιδρυτής της μπάντας Mambo Kings, συναντά τη Μαρία, τη μούσα που θα του εμπνεύσει τη σύνθεση του τραγουδιού «La bella Maria de mi alma» (Όμορφη Μαρία της ψυχής μου). Του τραγουδιού που έμελλε μερικά χρόνια αργότερα να καταξιώσει τον ίδιο και τους Mambo Kings στο χώρο της μουσικής στις Η.Π.Α. Ένα τραγούδι που κέρδισε μια θέση στα πλέον αναγνωρίσιμα μουσικά θέματα της λάτιν μουσικής.

Της πατρίδος η σημαία...

Η πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή για την παιδεία επικεντρώθηκε, ως είθισται, στους τύπους και άφησε απ' έξω την ουσία.

Αντί να γίνει σημαία όλων το πώς θα πετύχουμε την πραγματική εκπαίδευση και μύηση των παιδιών στη γνώση, προσθέσαμε ένα ακόμα πεδίο αντιπαράθεσης στον αέναο διχασμό που μας χαρακτηρίζει, στο οποίο πρωταγωνιστούν οι "μετριολάτρες" και οι "μετριομάχοι".

Πάντα βρίσκουμε ένα ποτάμι για να μοιραστούμε στις όχθες του, ακόμα και αν δεν κυλά σταγόνα σ' αυτό.

Καθημερινοί άνθρωποι, ασυνήθιστα προβλήματα.

Για το μυθιστόρημα της Σύνθια Ντ’ Άπριξ Σουήνι Η φωλιά (μετάφραση. Πόλυ Μοσχοπούλου, εκδόσεις Ωκεανός)
 Τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν στο μυθιστόρημα Η φωλιά της Αμερικανίδας Σύνθια Ντ’ Άπριξ Σουήνι ζουν και δρουν στη σημερινή Νέα Υόρκη. Θα μπορούσε όμως να τα εντοπίσει και να τα αναγνωρίσει κανείς σε οποιαδήποτε άλλη σύγχρονη ανεπτυγμένη κοινωνία. Δεν έχουν κάτι ξεχωριστό και κανένα απ’ αυτά δεν διαθέτει στοιχεία που θα του επέτρεπαν να διεκδικήσει μια θέση στο παγκόσμιο στερέωμα των ηρώων που ξεπηδούν από τις λογοτεχνικές σελίδες και γίνονται σημεία αναφοράς. Είναι οι συνηθισμένοι, αθέατοι χαρακτήρες της καθημερινότητας, που οι ζωές τους, πέρα από κάποιες μικρές αναταράξεις, ακολουθούν μια σταθερή προδιαγεγραμμένη πορεία.

Το ενδιαφέρον των χαρακτήρων, οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι μέλη της οικογένειας των Πλαμπ, οφείλεται στον τρόπο με τον οποίο τους χειρίζεται η συγγραφέας. Με μια χαμηλότονη αλλά μεστή αφήγηση φωτίζει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, χωρίς να υπερτονίζει ή να υποβαθμίζει κάποιο απ’ αυτά. Χάρτινοι ήρωες, ωστόσο πειστικοί και αναγνωρίσιμοι, που η ζωή του καθενός παρουσιάζεται με τέτοιο τρόπο σαν να είναι το κομμάτι του παζλ που δεν μπορεί να λείπει προκειμένου να ολοκληρωθεί η εικόνα της ιστορίας του βιβλίου.

Συνηθισμένοι, αθέατοι χαρακτήρες της καθημερινότητας, 

που οι ζωές τους, πέρα από κάποιες μικρές αναταράξεις, 

ακολουθούν μια σταθερή προδιαγεγραμμένη πορεία.

Η φωλιά δεν είναι τίποτα άλλο από το καταπίστευμα που ο γεννήτορας των τεσσάρων αδερφών Πλαμπ, δύο αγοριών και δύο κοριτσιών, μερίμνησε να τους κληροδοτήσει, ορίζοντας να τους αποδοθεί την ημέρα που η μικρότερη κόρη θα γιόρταζε τα 40 της χρόνια. Ο εμπνευστής της δεν φανταζόταν βέβαια πως αυτό που ο ίδιος επί των ημερών του έκρινε ως «κάτι που δεν είναι και τίποτα το σπουδαίο, αλλά ένα απλό βοήθημα» θα αυγάτιζε τόσο, με αποτέλεσμα να μετατραπεί σε ένα σεβαστότατο χρηματικό ποσό, το οποίο, αντί να καλύψει «κάποιες από τις ανάγκες τους», θα μπορούσε να τις καλύψει όλες. Ανάγκες που για κάποιους από τους δικαιούχους είχαν γίνει εντωμεταξύ ιδιαίτερα πιεστικές, κάνοντας το καταπίστευμα να φαντάζει ως μια πραγματική φωλιά όπου είχε καταφύγει η μοναδική για αυτούς σωτηρία.

Για την Ελευθερία Βιδάκη

                                                    Σημειώσεις επί προσωπικού

Έβρεχε ασταμάτητα. Αυτή την παγωμένη βροχή του Δεκέμβρη. Μισοβρεγμένος και ολοκληρωτικά παγωμένος χώθηκα σε μια απ’ τις τελευταίες θέσεις της Αίθουσας Τέχνης του Πνευματικού Κέντρου όπου οι ηθοποιοί του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κοζάνης πρόβαραν τα δύο μονόπρακτα που θα έκαναν πρεμιέρα στις 15 του Γενάρη του 1999. Δύο κωμωδίες. Η μία γραμμένη από μένα. “Η νόσος των παντρεμένων γυναικών”. Η άλλη του Γ. Παφίλη, “Μαξιλαράκια από φελιζόλ”. Κι οι δύο μαζί σε μια παράταση υπό το γενικό τίτλο “Άνω κάτω”.

Δεν το πολυσυνηθίζω να πηγαίνω στις πρόβες των θεατρικών μου έργων. Αναγνωρίζω στο σκηνοθέτη, τους ηθοποιούς και τους άλλους συντελεστές το δικαίωμα να δουν το κείμενο με τα δικά τους μάτια. Το ρόλο σαν ένα ρούχο που για να ταιριάξει πάνω τους πρέπει να το πειράξουν λίγο. Δεν μου βγήκε πάντα σε καλό. Στις  περισσότερες περιπτώσεις όμως το σκηνικό ζωντάνεμα του κειμένου το φώτισε καλύτερα και για μένα. Αποκάλυψε πτυχές του που δεν τις είχα συνειδητοποιήσει γράφοντας το.

Στη “Νόσο” σκηνοθετούσε ο Στέφανος Κοτσίκος. Μέχρι τότε γνώριζα μόνο το όνομα του. Γαλλοτραφής και δημιουργός μερικών σημαντικών παραστάσεων με αθηναϊκούς θιάσους. Κυρίως όμως άνθρωπος ευγενικός, ανοιχτόμυαλος και με χιούμορ. Μιλήσαμε μια και μοναδική φορά σχετικά με το έργο και στις υπόλοιπες συναντήσεις μας σε κάποιο μπαρ της πόλης για οτιδήποτε άλλο εκτός απ’ αυτό. ¨Έλα μια βόλτα να δεις πρόβα. Να δεις πως πάμε…¨, μου ‘πε ένα βράδυ πριν αποχαιρετιστούμε. Του απάντησα ¨θα ‘ρθω¨ χωρίς να το εννοώ. Σκόπευα να εμφανιστώ στην πρεμιέρα.

Το τηλεφώνημα της Ελευθερίας μου χάλασε τα σχέδια. Ζήτησε να με δει για κάτι σημαντικό. Περίμενα να τελειώσει την πρόβα και μόλις τελείωσε έτρεξε προς το μέρος μου. ¨κ. Πιτένη θα ‘θελα να μιλήσουμε για το έργο. Για την Αρετή… Πότε μπορείτε;¨. Τη συνάντησα με το που πρωτοήρθε στην Κοζάνη και έγιναν οι απαραίτητες συστάσεις. ¨Η Ελευθερία Βιδάκη. Θα πρωταγωνιστήσει στο έργο σου¨. Μια όμορφη, γλυκιά και συνεσταλμένη νεαρή κυρία για την οποία είχα ακούσει πολλές φορές πως αναδείχτηκε απ’ τη σαπουνόπερα του Ν. Φώσκολου “Καλημέρα ζωή”. Πόσο την αδικούσε αυτή η ανάδειξη! Καταξιωμένη ήδη στο θέατρο, τη μνημόνευαν εξ αιτίας ενός σήριαλ για το οποίο ούτε η ίδια έδειχνε να αισθάνεται άνετα. ¨Ένας ηθοποιός πρέπει και να ζήσει…¨ σχολίασε όταν τη ρώτησα σχετικά με την εμπειρία της αυτή και κόψαμε την κουβέντα. 

Ο Κ. Μουρσελάς και ο παραλληλισμός του για τους συγγραφείς…

                                                                           Σημειώσεις επί προσωπικού.

Συνάντησα τον Κώστα Μουρσελά μία και μοναδική φορά στην Κοζάνη πριν χρόνια. Δε θυμάμαι ποιος λόγος τον έφερε στα μέρη μας, όπως και τις λεπτομέρειες της συνέντευξης που δέχτηκε να μου παραχωρήσει (σ.σ. η ασυγχώρητη αμέλεια μου να ξεδιαλύνω και να οργανώσω κάποια φορά το προσωπικό μου αρχείο, μου κοστίζει και πάλι. Αδυνατώ να ανακαλέσω στη μνήμη μου για ποια εφημερίδα ή περιοδικό ήταν η συνέντευξη που του πήρα).                                                      

Είμαι σίγουρος όμως πως ήταν μια χαλαρή κουβέντα, ενδιαφέρουσα απ’ την αρχή μέχρι το τέλος της. Απ’ όσα μου είπε, η φράση που μου έμεινε ήταν ο παραλληλισμός που έκανε ανάμεσα στο συγγραφέα και το… βρικόλακα. “Ο συγγραφέας είναι σαν το βρικόλακα. Ζει μέσα απ’  τις ζωές των άλλων…” ήταν τα λόγια του.

Ξαφνιάστηκα. Χαμογέλασα αμήχανα. Δεν το ‘χα σκεφτεί ποτέ έτσι. Έκτοτε θα μου ‘ρχόταν πολύ συχνά στο μυαλό αυτή του η φράση. Κάθε που πάσχιζα να κτίσω ένα διήγημα ή ένα μυθιστόρημα κι είχα ανάγκη κάποιων ηρώων. Μακάρι να ζούσαμε πολλές ζωές, μα ακόμα κι οι πολλές προσωπικές εμπειρίες δεν αρκούν πάντα για να αφηγηθείς μια ιστορία. Άλλοι ονομάζουν όσα οι συγγραφείς παίρνουν απ’  τους ανθρώπους που γνωρίζουν ή απλώς συναντούν, “δάνεια”. Ο Μουρσελάς επέλεξε τον παραλληλισμό αυτό που τον βρήκα πιο ταιριαστό. Τα δάνεια κάποτε μπορεί και να επιστραφούν. Οι λογοτεχνικοί χαρακτήρες απ’ την ώρα που θα πάρουν το φύλλο πορείας απ’ το δημιουργό τους, δεν επιστρέφουν ποτέ. Ζουν πλέον τη δική τους ζωή, μια ζωή που τους χαρίστηκε από κάποιους άλλους κι ας μην το μάθουν ποτέ οι… δωρητές.  

Καλό ταξίδι κ. Μουρσελά. Θα είστε πάντα παρών για πολλά, κυρίως όμως επειδή με την τέχνη σας εμπνεύσατε και τροφοδοτήσατε και άλλες τέχνες. Κι αυτό εκτός από σημαντικό είναι και κάτι που σας έκανε να ξεχωρίσετε…                 

Ο καθένας ό,τι θέλει...

“Καμιά περιγραφή της φρίκης από την ποίηση ή το μυθιστόρημα, καμιά αναπαράσταση της απ’ τη ζωγραφική, το θέατρο, τον κινηματογράφο, καμιά τέλος πάντων καλλιτεχνική αποτύπωση της, όσο δυνατή και αν είναι, δεν φτάνει τα όσα φριχτά τρέφουμε και κρύβουμε μέσα μας. Αυτά που δεν τα κάνουμε όχι μόνο γιατί τα ελέγχουμε αλλά και γιατί κάποτε δεν το τολμούμε.”

Τίτος Πατρίκιος

(ένα από τα σημειώματα που συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο του ¨Ο πειρασμός της νοσταλγίας¨ εκδόσεις ΚΙΧΛΗ)

Τα γεγονότα επαναφέρουν το δίλημμα: ελευθερία του λόγου ή ρητορική του μίσους;

Οι εξελίξεις σε κάνουν ν’ αναρωτηθείς: πώς επιμερίζεται η ευθύνη ανάμεσα σε φυσικούς και ηθικούς αυτουργούς;

Οι πρώτοι βέβαια, εάν και εφόσον βρεθούν ενώπιον των ευθυνών των πράξεων τους, μπορούν να λάβουν τριήμερη διορία για ν’ απολογηθούν, σε αντίθεση με τους δεύτερους που έχουν απεριόριστο χρόνο για να βρουν δικαιολογίες και φυσικά για να το επαναλάβουν.

“Διαφωνώ με ό,τι λες, αλλά θα υπερασπισθώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες.”

 Η φράση αποδίδεται στο Βολταίρο, αν και υπάρχουν πολλές ενστάσεις για το αν πραγματικά του ανήκει. Την έχουν επικαλεστεί πάρα πολλοί, αμέτρητες φορές, που μικρή σημασία έχει πια αν την είπε ή την έγραψε εκείνος. Ίσως το σημαντικότερο να είναι πως δεν αξίζει να θυσιάσουμε ούτε μια ζωή για να μπορεί να λέει ο καθένας μας ό,τι θέλει. Κυριολεκτικά ό,τι θέλει…        

Ένα βιβλίο για κάθε εποχή.

¨Ο κήπος του χειμώνα¨ της Kristin Hannah

(εκδόσεις ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ)

        “Όλες οι ευτυχισμένες οικογένειες μοιάζουν η μια με την άλλη, η κάθε δυστυχισμένη είναι δυστυχισμένη κατά το δικό της τρόπο.”

         Όταν η αποστεωμένη και εξαντλημένη απ’ την πείνα και τις κακουχίες νεαρή ρωσίδα, που με δυσκολία στέκεται στα πόδια της, παίρνει στα χέρια της ένα αντίτυπο της πρώτης έκδοσης του βιβλίου του Λέων Τολστόι ΑΝΝΑ ΚΑΡΕΝΙΝΑ για να το κρύψει και να το προστατέψει μαζί με τους άλλους θησαυρούς της βιβλιοθήκης του Λένινγκραντ απ’ τους Ναζί που είναι προ των πυλών, δεν μπορεί να φανταστεί πως η φράση με την οποία ξεκινά αυτό το μεγαλειώδες έργο θα χαρακτηρίσει, όσο καμιά άλλη, τη μετέπειτα ζωή της. Μια ζωή που ενώ θα προχωρήσει και θα εξελιχθεί ομαλά σ’ ένα διαφορετικό, μακρινό, περιβάλλον, θα τη σκιάζουν πάντα τα τραγικά και ανομολόγητα γεγονότα της πρώτης νιότης. Χαίνουσες πληγές που δεν επουλώνονται ποτέ εξ αιτίας των απωλειών που τις χάραξαν.

Η αμερικανίδα συγγραφέας Kristin Hannah μας συστήθηκε πριν λίγο καιρό μέσω των εκδόσεων ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ με το πολύ σημαντικό βιβλίο της ¨Το αηδόνι¨. Επανέρχεται μ’ ένα εξίσου ξεχωριστό μυθιστόρημα ¨Ο κήπος του χειμώνα¨, από τις ίδιες εκδόσεις, και καταφέρνει να μας πείσει πως με τις λέξεις της δεν πλάθει μόνο, με ιδιαίτερη επιδεξιότητα, συγκλονιστικές ιστορίες. Το κυριότερο είναι πως ανατέμνει με μεγάλη μαεστρία τους χαρακτήρες των ηρώων της και πετυχαίνει να δώσει στον καθένα τη δική του ταυτότητα που τον καθιστά μοναδικό και αναγνωρίσιμο.

¨Ο κήπος του χειμώνα¨ ξεκινά συστήνοντας μας μια, τυπική, αμερικάνικη οικογένεια των αρχών του 21^ου αιώνα. Τα μέλη της, απόλυτα προσαρμοσμένα και εναρμονισμένα με τους ρυθμούς και τις απαιτήσεις της εποχής τους, φαίνεται να ζουν κοντά και ταυτόχρονα μακριά, χωρίς ουσιαστική επικοινωνία. Ο πατέρας της οικογένειας που είναι ο ένας και μοναδικός πραγματικός κρίκος ανάμεσα στη μητέρα, τη γυναίκα του, και τις δύο κόρες τους λίγο πριν πεθάνει κάνει την ύστατη προσπάθεια να τις φέρει κοντά. Φεύγει έχοντας αποσπάσει την υπόσχεση απ’ όλες πως θα το προσπαθήσουν. Δεν είναι εύκολο, ούτε απλό. Μητέρα και κόρες, ξένες μεταξύ τους σ’ όλη τους τη ζωή, πριν επικοινωνήσουν πρέπει να γνωριστούν. Η μόνη τους επιλογή ένα παραμύθι που συνήθιζε πάντα να λέει η μητέρα που αν και διαθέτει πρίγκιπες και άμαξες, δεν είναι ένα κλασικό παραμύθι με τη γνωστή κατάληξη “ και έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα.” Είναι μια ιστορία άφατου ανθρώπινου πόνου που πατάει σε δύο σκοτεινές και ζοφερές εποχές της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης. Τα μαύρα χρόνια των διώξεων του Στάλιν πριν το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο και το διάστημα της πολιορκίας του Λένινγκραντ απ’ τους Γερμανούς.

Η Kristin Hannah μας ταξιδεύει σ’ αυτές τις δύο συνεχόμενες εποχές, ξαναζωντανεύοντας τες με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες, μέσα απ’ τις οποίες ο αναγνώστης θέλοντας και μη μεταφέρεται εκεί και συμπάσχει με τους ταλαιπωρημένους και βασανισμένους αυτούς ανθρώπους που μετατράπηκαν από τη μια μέρα στην άλλη από κυνηγημένοι και φοβισμένοι πολίτες ενός σκληρού ολοκληρωτικού καθεστώτος, σε μαχητές που έδιναν τον υπέρ πάντων αγώνα με γυμνά παγωμένα χέρια για να υπερασπιστούν όχι απλώς μια πατρίδα, αλλά την ίδια τους την ύπαρξη.

Η πρωταγωνίστρια του βιβλίου επιβιώνει. Στη νέα της πατρίδα, τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, όπου θα βρεθεί από τύχη ανοίγει ένα καινούργιο κεφάλαιο στη ζωή της. Η προηγούμενη όμως δεν ξεχνιέται ποτέ. Το μαρτυρά η μόνιμη θλίψη στα μάτια της, οι μοναχικές ώρες της στον προσωπικό της κήπο, η αλλοπρόσαλλη και ακατανόητη για τους άλλους συμπεριφορά της, ακόμα και προς τις ίδιες τις κόρες της. Ό,τι έζησε πριν είναι αποθηκευμένο στο παραμύθι που πολλές φορές διηγείται. Κωδικοποιημένο και ωραιοποιημένο. Έχει όλα όσα χρειάζεται για να ευτυχήσει και παραμένει δυστυχισμένη. Δεν είναι αγνώμων απέναντι στον άνθρωπο που της πρόσφερε τη δυνατότητα να ξεκινήσει απ’ την αρχή και να ξεφύγει απ’ τη μοίρα πολλών επιζησάντων που ενώ γλίτωσαν απ’ τον πιο αιματηρό πόλεμο της ανθρωπότητας βούλιαξαν και γονάτισαν τον καιρό της ειρήνης, ανήμποροι να απαλλαγούν απ’ τη φρίκη όσων έζησαν και τα φαντάσματα των απωλειών τους. Δυσκολεύεται καθώς δεν είναι εύκολο να διαχειριστεί και να συμφιλιωθεί με τις  δικές της αναμνήσεις που είναι εκεί δίπλα της, σε κάθε βήμα της. Μετά το θάνατο του άνδρα της αντιλαμβάνεται πως και τα δικά της περιθώρια στενεύουν και δε θέλει να φύγει παίρνοντας μαζί της τα μυστικά της. Όσο δύσκολο είναι, όμως, γι’ εκείνη να τα αποκαλύψει, άλλο τόσο είναι και για τις κόρες τους να τα αποδεχθούν. Κάτι που τελικά γίνεται βήμα, βήμα και ενώ η γέφυρα που θα τις κάνει να επικοινωνήσουν χτίζεται και απ’ τις δύο μεριές. Μια γέφυρα που δεν ενώνει απλώς μια μάνα με τις κόρες της, αλλά συστήνει και φέρνει στο σήμερα γεγονότα που δεν θα ‘πρεπε για κανένα λόγο να λησμονηθούν.     

¨Ο κήπος του χειμώνα¨ είναι μια έξοχη ιστορία αγάπης για την ίδια τη ζωή και συνάμα μια κριτική θεώρηση της λεηλασίας των ανθρώπινων υπάρξεων που μπορεί να κινείται μέσα σ’ ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο και σε προσδιορισμένους χώρους, ωστόσο θα μπορούσε να την εντοπίσει και να την αναγνωρίσει κανείς σε πολλές άλλες περιόδους από την κτήση του κόσμου αυτού μέχρι σήμερα. Αυτό κατά τη γνώμη μου είναι και το μεγαλύτερο επίτευγμα της Kristin Hannah καθώς πέτυχε να συνθέσει ένα βιβλίο που ανήκει και θα ανήκει σε κάθε εποχή, άξιο να διαβαστεί σήμερα, όπως και στο μέλλον.              

"Κλαίνε οι μέλισσες;" Η αναμόχλευση της μνήμης στο νέο συγγραφικό έργο του Γιάννη Βούρου.

            Στις συνοικίες της Θεσσαλονίκης, της Αθήνας και κάθε πόλης του κόσμου όπου ρίζωσαν Κοζανίτες, παραμένουν ζωντανές οι μνήμες της Κοζάνης του χθες.

            Όσοι μείναμε ή ξεμείναμε στην πόλη μεγαλώνοντας και αλλάζοντας μαζί της, για την εικόνα της καθημερινότητας της μιλάμε που ταυτίζεται με τη δική μας και σχηματοποιείται και χρωματίζεται ανάλογα με τις ανάγκες και τα πρέπει μας.

            Κι έρχονται οι απόδημοι, οι φευγάτοι από καιρό, να μας υπενθυμίσουν με πολλούς τρόπους πως πίσω απ΄ τις σύγχρονες όψεις των κτιρίων και κάτω απ΄ τους φρεσκοστρωμένους δρόμους υπάρχουν ακόμα τα χνάρια μιας άλλης πόλης και μιας διαφορετικής κοινωνίας, όχι ξένης μα ξεχασμένης απ΄ το χρόνο που, αμείλικτος και πολυμήχανος ων, μας ξεγέλασε και μας συμπαρέσυρε σ΄ ένα αδιάκοπο κυνηγητό εφήμερων πλην όμως ατελείωτων υποχρεώσεων, ξεκόβοντας μας απ΄ όσα καλά και χρήσιμα θα έπρεπε να κρατήσουμε, όχι ως οφείλαμε, αλλά επειδή εμείς θα ωφελούμασταν.

            Ο καθένας επιλέγει τον τρόπο του. Ο Γιάννης Βούρος, εκ Κοζάνης και Σιάτιστας καταγόμενος, ανακατεύει τη δεξαμενή των αναμνήσεων μας με κάποια απ΄ τα κείμενα του που βρίσκονται στο νέο του βιβλίο, στεγασμένα όλα υπό τον τίτλο- ερώτημα ¨Κλαίνε οι μέλισσες;¨, στα οποία παραθέτει προσωπικές του στιγμές ως παιδί, που ωστόσο φαντάζουν οικείες και γνώριμες σε όλους όσοι μεγαλώσαμε στις ίδιες γειτονιές.

Υποδεχόμαστε έναν άνθρωπο της τέχνης, το ζωγράφο και συγγραφέα Γιάννη Βούρο.

Το απόγευμα της Τετάρτης 1η του Φλεβάρη, στις έξη και μισή, υποδεχόμαστε στην Κοζάνη έναν άνθρωπο της τέχνης, το ζωγράφο και συγγραφέα Γιάννη Βούρο για να μιλήσουμε για το τελευταίο του βιβλίο "Κλαίνε οι μέλισσες;"

Ποιος είναι όμως ο Γιάννης Βούρος;

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1953. Σπούδασε αρχιτεκτονική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και Πολεοδομία στο London School of Economics. Από το 1980 ασχολείται συστηματικά με τη ζωγραφική. Με την ιδιότητα του ζωγράφου έχει πραγματοποιήσει ατομικές εκθέσεις και συμμετείχε σε πολλές ομαδικές, ενώ έχει βραβευθεί στο διεθνή διαγωνισμό "Art and Poverty", Ankara, 2005. Κείμενά του έχουν δημοσιευθεί από το 1992 στην πνευματική επιθεώρηση Κοζάνης "Παρέμβαση", στο περιοδικό "Τζαζ & Jazz" και στο dreaming-in-the-mist.blogspot.com.

Μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί τα έργα του:

(2016)	Κλαίνε οι μέλισσες;, Ιανός
(2013)	Ταξιδιωτικός οδηγός, Ιανός
(2011)	Στο περιθώριο, Ιανός

Περισσότερες λεπτομέρειες για τα διαδικαστικά της παρουσίασης στην πρόσκληση που ακολουθεί.