Ο Παναγιώτης Γούτας για την Προφητεία του Μότσαρτ

Μιχάλη Πιτένη, «Η προφητεία του Μότσαρτ»,

μυθιστόρημα, Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2010, σελ. 508

Του Παναγιώτη Γούτα, συγγραφέα.

Η γυναίκα μέσα στους αιώνες. Η θηλυκή ομορφιά που ζει σε όλες τις εποχές, που ταξιδεύει από δεκαετία σε δεκαετία αλώβητη κι ατσάκωτη από τα βλέμματα των ανδρών. Η Θερμουχαρίν, η Χαρίν, η Σαφί, η Σοφί, η Γκαμπριέλ των πινάκων του Ρενουάρ είναι η γυναικεία προβολή ανά τους αιώνες, η αινιγματική, μυστηριώδης, σαγηνευτική και ανεξήγητη γυναίκα. Η εκλεκτή της ζωής που ταξιδεύει στα χρόνια, ευωδιάζοντας ρόδο και φορώντας μακρύ κόκκινο φόρεμα.

Ο Μιχάλης Πιτένης, που γεννήθηκε στην Κοζάνη και είναι δημοσιογράφος, τύπωσε ως τώρα έξι βιβλία. Τα δύο προηγούμενα του μυθιστορήματα είχαν άλλο στιλ γραφής και σημείο αναφοράς. Στο Τα υγρά ίχνη της μνήμης (Μεταίχμιο, 2002) έχουμε ίντριγκες, αποκαλύψεις, πάθη, έρωτες, ένα μωσαϊκό της ελληνικής κοινωνίας της δεκαετίας του '80 μέσα από ένα πολυπρόσωπο μυθιστόρημα, ενώ στο Οι κόρες της Αφροδίτης (Μεταίχμιο, 2006) ένας νεαρός στη δεκαετία του '60 βρίσκει διαφυγή, από την αστυνομοκρατούμενη, κλειστοφοβική κοινωνία όπου ζει, στο Σπίτι του Έρωτα, όπου θα γνωρίσει μιαν ανεπανάληπτη γυναίκα που θα τον στοιχειώσει. Στο Η προφητεία του Μότσαρτ (τυπωμένο το 2010 από τους Σύγχρονους Ορίζοντες, σε ωραία, κομψή έκδοση), έχουμε κάτι εντελώς διαφορετικό. Εδώ μιλάμε για ένα μεταφυσικό θρίλερ με κινηματογραφική-σκηνοθετική πλοκή, άφθονο σασπένς, απρόοπτες εξελίξεις, συνεχείς κορυφώσεις, ανατροπές, εναλλαγές σε τόπους και χρόνους, με ένα τέλος μαγικό, μυστηριώδες, ονειρικό, όπως θα άρμοζε σε ένα μυθιστόρημα αυτού του είδους. Μια φράση του βιβλίου μας γεμίζει υποψίες και μας δίνει το στίγμα της ιστορίας, προετοιμάζοντας μας τρόπον τινά για το τι πρόκειται να επακολουθήσει. «Μια νεκρή που παριστάνεται σ' ένα πορτρέτο και που δεν είναι τόσο νεκρή...».

Στο βιβλίο θα συναντήσουμε όλα εκείνα τα στοιχεία που απαιτούνται για τη συγγραφή ενός ευπώλητου βιβλίου τύπου Πεφωτισμένων του Νταν Μπράουν ή ενός σεναρίου τύπου Άλαν Σκοτ στο «Μετά τα μεσάνυχτα» (θα θυμάστε, φαντάζομαι, την εξαιρετική, ατμοσφαιρική ταινία τρόμου με πρωταγωνιστές τον Ντόναλντ Σάντερλαντ και την Τζούλι Κρίστι, που στο ταξίδι τους στη φθινοπωρινή Βενετία, άρχισαν να βλέπουν στους δρόμους και στα στενά της πόλης το νεκρό κοριτσάκι τους). Οι θεοσοφιστές, ο Εμίλ Απέλ και η πολύχρονη παρουσία του στην Αίγυπτο, ένα χαμένο νεκρικό πορτρέτο (φαγιούμ), μια σαρκοφάγος, η Χαρίν που ταξιδεύει στους αιώνες, τα επτά χαρτιά της τράπουλας Ταρώ και ο τέλειος -κατά τους Πυθαγόρειους- αριθμός επτά, ένα παλιό γραμμόφωνο που αγοράζεται σε δημοπρασία, ο Μαγικός αυλός του Μότσαρτ και η προφητεία που αυτός κρύβει, το βιβλίο των νεκρών που τυπώθηκε το 1909 στη Βιέννη, αλλά και δύο φόνοι συνθέτουν το παζλ αυτής της ασυνήθιστης ιστορίας. Βασικοί πρωταγωνιστές ο Τίο

Ρενάρ, ομοφυλόφιλος συλλέκτης και εκτιμητής έργων τέχνης, ο Μαρσέλ Αμπιάτι, παλιός φίλος του Ρενάρ, μουσικολόγος στο επάγγελμα, ο βαθύπλουτος εκδότης και συλλέκτης Ματ Φένλοου, ο Ζακόμπ Καταλίν, ο σκληρός και ρεαλιστής αντιπρόεδρος της Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης που πασχίζει να βάλει σε τάξη το μεταναστευτικό πρόβλημα της Ευρώπης, και η Σαφί Μπελφίχ, που κυνηγημένη από το Μαρόκο βρέθηκε στη Γαλλία και με πλαστά χαρτιά, εκμεταλλευόμενη ένα τροχαίο δυστύχημα μιας κοπέλας περίπου συνομήλικης της που της έμοιαζε εξωτερικά, έζησε την υπόλοιπη ζωή της ως Σοφί Κοτίλ. Υπάρχει κάπου στην αρχή και ένα εγκιβωτισμένο διήγημα, νουβέλα καλύτερα να λέγαμε, περίπου εκατόν είκοσι σελίδων που τιτλοφορείται «Το χειρόγραφο», το πλέον λογοτεχνικό κομμάτι του βιβλίου. Μια ιστορία του παρελθόντος που νομίζει ο αναγνώστης πως ζωντανεύει στο παρόν, εν έτει 2008, μέσα από άλλα πρόσωπα που φαντάζουν ως μετενσαρκώσεις εκείνων των παλιών πρωταγωνιστών. Σ' αυτήν την εγκιβωτισμένη νουβέλα που προσδίδει μεταμοντέρνο χαρακτήρα στο μυθιστόρημα, έχουμε ωραίες περιγραφές της εξωτικής Αιγύπτιας Χαρίν -η κατατομή της απλής ανατολίτικης ομορφιάς- που την ερωτεύεται ο συνταγματάρχης του διηγήματος, ο Ζακόμπ Φορτιέ. Οι ήρωες βρίσκονται σε ένα συνεχές πήγαινε-έλα που περιλαμβάνει πολλές ευρωπαϊκές πόλεις και πρωτεύουσες κρατών (Βιέννη, Βρυξέλες, Μασσαλία, Στρασβούργο, Αθήνα) -τα ταξίδια έχουν τέτοιο πυρετικό ρυθμό που ο αναγνώστης κάποιες στιγμές μένει με την εντύπωση πως οι ήρωες εξακτινώνονται -, ενώ το μυστήριο συνεχώς γιγαντώνεται. Οι απόγονοι του Εμίλ Απέλ κάτι μαγειρεύουν που ωστόσο παραμένει ανεξιχνίαστο ενώ, σχεδόν μέχρι το τέλος, δεν είναι ξεκάθαρο τι ρόλο παίζουν ο Ρενάρ με τον Φένλοου, ποιος υπονομεύει ποιον, ποιος παρακολουθεί ποιον, και ποιος από τους δύο κρατά στο μανίκι του τα δυνατότερα χαρτιά για τη λύση του μυστηρίου. Και ο μουσικολόγος Μαρσέλ που αγνοεί πρόσωπα και καταστάσεις είναι το πρόσχημα για να μαθαίνουμε χίλια δυο, για μύθους της αρχαίας Αιγύπτου, για δοξασίες αναφορικά με την θεά Ίσιδα, για την ύπαρξη των θεοσοφιστών, για την μετενσάρκωση που πρεσβεύουν. Ο Τίο Ρενάρ είναι ένα είδος σύγχρονου Ηρακλή Πουαρό, που πίνοντας πάντα ακριβά κονιάκ ή ουίσκι πολλών ετών ζύμωσης, και τρώγοντας σε ακριβά εστιατόρια εξιχνιάζει βήμα προς βήμα την υπόθεση, με μαεστρία και υπομονή, λαμβάνοντας κάθε φορά υπόψη του τα νέα δεδομένα. Για την ακρίβεια επιχειρεί να συναρμολογήσει το παρόν μέσα από τα ευρήματα του παρελθόντος ή και το αντίστροφο. Να ζωντανέψει το παρελθόν, τους μύθους και τις δοξασίες του, μέσα από τα θραύσματα και τις ελλείψεις του παρόντος. Τελικά όλα οφείλονται στη μετενσάρκωση ή είναι μια απλή αναπαράσταση καταστάσεων του παρελθόντος; Διαβολικές συμπτώσεις ή ένα καλά προμελετημένο σχέδιο;

Εντύπωση προξενεί που οι πεντακόσιες οχτώ σελίδες του βιβλίου αναφέρονται ουσιαστικά σε ένα χρονικό εύρος λίγων μόλις ημερών (3-27 Δεκεμβρίου 2008) -

αυτός είναι ο πραγματικός χρόνος της ιστορίας- παρότι το μυθιστόρημα διατρέχει τους αιώνες - μυθιστορηματικός χρόνος. Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε 53 υποενότητες που συνήθως κλείνουν με ένα σχόλιο, μια ερώτηση που δεν επιδέχεται απάντησης ή μία καίρια παρατήρηση κάποιου εκ των ηρώων, συνήθως του Τίο Ρενάρ, που επιτείνουν το σασπένς, την αγωνία και το μυστήριο της υπόθεσης. Το μεταναστευτικό ζήτημα της Ευρώπης, η δολοφονία του Γρηγορόπουλου στην Αθήνα και η ταραγμένη λόγω εντάσεων Ελλάδα θίγονται μόνο προσχηματικά, αφού πρωτεύων σκοπός του αφηγητή είναι το πλέξιμο της ιστορίας ή καλύτερα το λύσιμο της, βήμα προς βήμα και ο δρόμος προς την προφητεία ή τέλος πάντων σε κάποια αρχετυπική κατάσταση ή ρήση που θα δίνει πειστικές εξηγήσεις και θα ανοίγει κάποιες κλειστές πόρτες σε ερμηνεία και κατανόηση των όσων συμβαίνουν. Το κλείσιμο του στόρι, που ακροβατεί μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας, γίνεται στην Ελλάδα, στον αρχαίο ναό της Ίσιδας, έξω από την Αθήνα κι αφού προηγουμένως οι ήρωες της υπόθεσης οδηγήθηκαν μέχρι την Κοβεντάρειο Δημοτική Βιβλιοθήκη της Κοζάνης (της γενέτειρας του Πιτένη) αναζητώντας ένα πολύτιμο χειρόγραφο, την Βίβλο των νεκρών. Τα λόγια του Τίο Ρενάρ ως επιμύθιο του στόρι κρύβουν όλο το ζουμί, όλο το απόσταγμα του μύθου. «Οι μεγαλύτερες αλήθειες κρύβονται μέσα στους μύθους, γιατί μόνον έτσι μπορεί να τις αντέξει ο ανθρώπινος νους».

Η προφητεία του Μότσαρτ του Μιχάλη Πιτένη μου άφησε θετικές εντυπώσεις. Παρότι το βιβλίο απευθύνεται σε ένα κοινό μαζικής κουλτούρας (ωστόσο εξασκημένο και υπομονετικό, για να μην χαθεί στην δαιδαλώδη πλοκή και στα δεκάδες πρόσωπα που παίζουν στο στόρι), το βρήκα έξυπνο, ευρηματικό, καλοστημένο, μυστηριώδες, σαγηνευτικό. Μέσα από τις σελίδες του ταξίδεψα μέσα στους αιώνες σε άλλους πολιτισμούς, σε άλλες εποχές, σε δοξασίες και μύθους αλλά και θρησκείες άλλων λαών. Η προφητεία του Μότσαρτ είναι ένα γοητευτικό ταξίδι στο χρόνο και στην ιστορία, απαιτεί συγκέντρωση και προσοχή από τον αναγνώστη και του ανταποδίδει αυτήν του την προσήλωση με έναν καταιγισμό ανατροπών και αποκαλύψεων. Κομίζει μια αύρα κοσμοπολιτισμού και μυστηρίου, ενώ η σκόνη των μύθων και της ιστορίας θαρρεί κανείς πως, από την έρημο της αρχαίας Αιγύπτου, επικάθεται στο δέρμα μας, διευρύνοντας τις γνώσεις μας, τη συνείδηση, την εσωτερική μας όραση. Το βιβλίο έχει δομή αστυνομικής περιπέτειας ή ταινίας θρίλερ. Τα φλας μπακ που κάνει ο συγγραφέας λειτουργούν σωστά και επεξηγούν τα γεγονότα. Όλο το κουβάρι του στόρι ξετυλίγεται μέχρι τις τελευταίες σελίδες του. Το στοίχημα του Πιτένη με το αναγνωστικό κοινό πιστεύω πως δεν έχει να κάνει τόσο με την λογοτεχνικότητα του κειμένου και την αφηγηματική πρωτοτυπία του (που και σ' αυτά δεν υστερεί) αλλά με το αν κρατά αμείωτο και αδιάπτωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέχρι την τελευταία σελίδα. Κι αυτό το στοίχημα, πιστεύω, πως έχει κερδηθεί από τον συγγραφέα, και με το παραπάνω.