Μια λογοτεχνική ανατομή της παλιάς Κοζάνης (για το βιβλίο του Μιχάλη Πιτένη, Γιαλάν ντουνιάς, εκδ. Γράφημα, 2022)

 Του Γιώργου Δελιόπουλου

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια νεο-ηθογραφική τάση στην ελληνική πεζογραφία, μια στροφή στην αποτύπωση των παραδοσιακών κοινωνιών του παρελθόντος, με την ευρεία αξιοποίηση μάλιστα των τοπικών ιδιωμάτων[1]. Κάποιοι κριτικοί, αναφερόμενοι στα βιβλία του Σωτήρη Δημητρίου, στα διηγήματα του Δημήτρη Κανελλόπουλου, στο Γκιακ του Δημοσθένη Παπαμάρκου (Αντίποδες, 2014), στο Μόνο το αρνί της Βασιλικής Πέτσα (Πόλις, 2015) ή στο Χάθηκε Βελόνι του Χρήστου Αρμάντου Γκέζου (Μεταίχμιο, 2021), μιλούν για τη λογοτεχνία της ντοπιολαλιάς[2]. Πολλοί συγγραφείς, λοιπόν, είτε νοσταλγώντας τον γενέθλιο τόπο τους είτε αναζητώντας πιο παρθένες πηγές έμπνευσης, απομακρύνονται από τον κορεσμένο λογοτεχνικά αστικό χώρο και αναζητούν τις ιστορίες τους σε μέχρι τώρα περιθωριακά, υποφωτισμένα και ανεξερεύνητα περιβάλλοντα, όπως είναι οι τοπικές κοινωνίες του παρελθόντος. Αυτή η έκκεντρη θεματολογική αναζήτηση επηρεάζει και τη γλώσσα, η οποία επίσης αποκλίνει, εξερευνώντας τους θησαυρούς των ξεχασμένων ιδιωμάτων. Μέσα από αυτή την απομάκρυνση από τον μακρόκοσμο της μεγαλούπολης και την εστίαση στον μικρόκοσμο του χωριού ή τις μεμονωμένες προσωπικές ιστορίες, παρουσιάζονται πιο ανάγλυφα και παραστατικά οι μεγάλες κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις του 20^ού αιώνα, αλλά και η αποτύπωσή τους στην ανθρώπινη συμπεριφορά και τον ψυχισμό[3]. Επομένως, ο στόχος των συγγραφέων δεν είναι η νοσταλγική και εξωραϊσμένη αναπόληση του παρελθόντος, όπως στην ηθογραφία του 19^ου αιώνα. Η νεο-ηθογραφία καταθέτει μια ωμή, σκληρή και αψιμυθίωτη ματιά στις παραδοσιακές κοινωνίες, ερμηνεύοντας μέσα από αυτό το τοπικό φίλτρο τη σύγχρονη καθημερινότητα.

Τεχνητή νοημοσύνη: Σύμμαχος ή εχθρός του συγγραφέα;

Η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) έχει πάψει εδώ και πολύ καιρό ν’ αποτελεί σενάριο επιστημονικής φαντασίας, μια εικόνα από ένα πολύ μακρινό μέλλον. Έχει μπει πια για τα καλά στην καθημερινότητα μας αφού δεν υπάρχει, χωρίς να είναι υπερβολή αυτό, σχεδόν κανένας τομέας της ανθρώπινης δραστηριότητας που να μην επηρεάζεται, σε μεγάλο ή σε μικρότερο βαθμό, από την εξάπλωση και την εφαρμογή της. Η λογοτεχνία, και γενικότερα η γραφή, δεν θα μπορούσαν ν’ αποτελέσουν εξαίρεση. Διάφορα εργαλεία της τεχνητής νοημοσύνης όπως το ChatGPT, το Gemini και άλλες πλατφόρμες παραγωγής κειμένων μπορούν σήμερα, αφού λάβουν τη σχετική εντολή από το χρήστη, να δημιουργήσουν ποιήματα ή πεζά λογοτεχνικά έργα, να ετοιμάσουν μέσα σε λίγα λεπτά ακόμα και ένα ολόκληρο μυθιστόρημα! Η εξέλιξη αυτή, όπως είναι λογικό και αναμενόμενο, προκαλεί ήδη πολλές συζητήσεις, αλλά και αντιφατικά συναισθήματα στο χώρο των συγγραφέων. Άλλοι βλέπουν την ΤΝ ως ένα πολύτιμο εργαλείο, ικανό να συμβάλει καθοριστικά στη βελτίωση των δημιουργιών τους, ενώ άλλοι την αντιμετωπίζουν ως μια σοβαρότατη απειλή για την τέχνη της γραφής.

Βραδιάζει κυρία Καίτη και έρχεται η ώρα της Μαζόχας…

Αρχές της Άνοιξης του 2018, συναντιόμαστε για πρώτη φορά με τον τότε καλλιτεχνικό διευθυντή του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κοζάνης, το Λευτέρη Γιοβανίδη. Στην ερώτηση του αν γνωρίζω κάποια τραγουδίστρια Μαζόχα, την ύπαρξη της οποίας πληροφορήθηκε από μια αφίσα της που είδε στο δρόμο, απαντώ αμέσως «και ποιος δεν τη γνωρίζει!». Η ιδέα του, μια απ’ τις πολλές που είχε και εξακολουθεί να παράγει καθώς εκτός από την καλλιτεχνική του κατάρτιση και αξία διακρίνεται πάντα και για τους ανοιχτούς ορίζοντες μέσα απ’ τους οποίους βλέπει το θέατρο, να στήσουμε μια μουσικοθεατρική μαζί της με αιφνιδιάζει. Ζητώ μια βδομάδα προθεσμία για να δω αν μπορώ ν’ ανταπεξέλθω, παρότι φεύγοντας απ’ το γραφείο του σχεδόν το έχω αποφασίσει. Στην επόμενη συνάντηση μας, η κυρία Καίτη Τσιμπέρη βρίσκεται ήδη στο γραφείο του Γιοβανίδη και δεν έχει απλώς αποδεχτεί την πρόταση, αλλά το κάνει με τον ενθουσιασμό ενός μικρού παιδιού. Τότε γνωριζόμαστε για πρώτη φορά, παρόλο που ως έφηβοι περάσαμε πολλά βράδια, κυρίως, στα ορεινά της Bora Bora, μ’ ένα ποτήρι στο χέρι, περιμένοντα πότε θα ερμηνεύσει το «Μια χαμένη Κυριακή», ερμηνεία που θα ζήλευε ακόμα και η Μαρινέλα. Το «Βραδιάζει κυρία Γαλάτεια» είναι πια έτοιμο και η κυρία Καίτη περιμένει πώς και πώς να το διαβάσει και ν’ αρχίσει τις πρόβες. Επόμενη συνάντηση μας μετά από καιρό με τις πρόβες να εξελίσσονται. Μ’ εντυπωσιάζει η συστολή της και ο σεβασμός που δείχνει σ’ αυτό που ετοιμάζουμε, καθώς λειτουργεί ως την καλή μαθήτρια που όσο και αν δυσκολεύεται σε κάποια σημεία βάζει τα δυνατά της και το παλεύει όσο καλύτερα γίνεται για ν’ ανταπεξέλθει. «Ξέρεις, φίλε. Κάποια απ’ αυτά που έγραψες, ταιριάζουν και με τη δική μου ζωή». Χαίρομαι με τα λόγια της και καθώς απολαμβάνω το υπέροχο παγωτό που μου ετοίμασε, δεσμεύομαι πως κάποια μέρα αφού μου διηγηθεί τη δική της πραγματική πορεία, θα καθίσω να την κάνω βιβλίο. Τα φώτα της σκηνής ανάβουν για πρώτη φορά στις 10 Οκτωβρίου του 2018 και παρόλο που η κυρία Καίτη χρειάστηκε ιατρική συνδρομή για να εμφανιστεί αφού είχε ανεβάσει πυρετό το ίδιο απόγευμα, κερδίζει το πηγαίο και ασταμάτητο χειροκρότημα του κόσμου που κατέκλυσε την αίθουσα. Έχοντας πάρει πια το βάφτισμα του πυρός και σ’ αυτό το νέο ρόλο, ποιος την πιάνει. Κάθε βράδυ, κάθε παράσταση, ένα ακόμα βήμα μπροστά. Κι ο κόσμος εκεί. Με το πού άνοιγε η εφαρμογή απ’ όπου μπορούσε να προμηθευτεί κανείς εισιτήριο, σε λίγη ώρα είχαν εξαφανιστεί. Τα ίδια και στην Πτολεμαΐδα όπου οι θέσεις του Πνευματικού Κέντρου αποδεικνύονται λίγες και επιστρατεύονται επιπλέον καρέκλες.