Ο κυρ Νικολάκης (Δελιαλής) των βιβλίων μας...

Θαυμάζω τους ανθρώπους που είναι ταγμένοι σ’ έναν σκοπό. Όχι αφοσιωμένοι απλώς. Ταγμένοι. Τους θαυμάζω και ταυτόχρονα τους ζηλεύω. Στα μάτια μου φαντάζουν γεμάτοι, ολοκληρωμένοι, στο βαθμό που μπορεί να είναι ένα ανθρώπινο ον, χάρη στο σκοπό που ορίζει τη ζωή τους και καθορίζει την ύπαρξη τους.

Γνώρισα λίγους τέτοιους, μετρημένους στα δάχτυλα του ενός χεριού. Διάβασα για πολλούς περισσότερους, άκουσα για κάποιους άλλους.

Για όλους αναρωτήθηκα. Καλή η θετική πλευρά, αλλά η αρνητική; Ταγμένος σημαίνει και μοναχικός, σίγουρα και αποκομμένος, στερημένος οπωσδήποτε. “Κι η πίτα ολόκληρη κι ο σκύλος χορτάτος” δεν πάει λέει η λαϊκή σοφία και αρκεί, άραγε, σ’ έναν άνθρωπο να σιτίζεται, ακόμα και όλη του τη ζωή, με τα ψίχουλα της καθημερινότητας προς χάρη του σκοπού του;

Κοντεύοντας πια έναν χρόνο στην Κοβεντάρειο Δημοτική Βιβλιοθήκη της Κοζάνης, μια απ’ τις σημαντικότερες βραδιές που έζησα ήταν αυτή του αφιερώματος στον Νικόλαο Π. Δελιαλή, τον κυρ Νικολάκη των βιβλίων μας, την Κυριακή 25 Αυγούστου. Το Ν. Π. Δελιαλή, τον άνθρωπο που υπήρξε ταγμένος στα βιβλία.

Πάνε σαράντα χρόνια (1979) από τότε που έφυγε, αλλά το αφιέρωμα που του έκανε η Βιβλιοθήκη δεν ξεκινούσε απ’ αυτό το γεγονός αλλά από εκείνο που είναι πραγματικά μείζον, το ότι έζησε, δηλαδή, για πάνω από σαράντα χρόνια (1930- 1972) προς χάριν των βιβλίων, των κειμηλίων και κάθε είδους αναμνήσεων και υπομνήσεων της τοπικής μας ιστορίας, που με αξιοθαύμαστη επιμονή και υπομονή συνέλεξε και διέσωσε, ως μη όφειλε, αλλά επειδή είχε την ανάγκη να το κάνει.

 Αυτός που “...υπήρξεν άνθρωπος ολιγογράμματος, υπό την έννοιαν ότι δεν έκαμεν ειδικάς σπουδάς, αλλά παρέσχεν απόδειξιν δια του έργου του ότι δεν μόνον τα γράμματα, τα οποία αναδεικνύουν χρήσιμον και ευεργετικόν τον άνθρωπον”*, σύμφωνα με τα όσα έγραψε ο Μακαριστός Μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης Διονύσιος στον επιμνημόσυνο λόγο που του αφιέρωσε έναn χρόνο, περίπου, μετά την εκδημία του.

Μαθήματα ακορντεόν.

10 ΧΡΟΝΙΑ ΒΙΒΛΙΑ: Ο Μιχάλης Πιτένης γράφει...

ΤΕΤΑΡΤΗ, 14 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2019 00:00

Πεζογράφοι και ποιητές εύχονται στην Book Press με ένα διήγημα ή ένα ποίημα γραμμένο ειδικά για τους αναγνώστες μας. Μια λέξη τα ενώνει: «δέκα». Σήμερα, ο Μιχάλης Πιτένης.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μαθήματα ακορντεόν

Μετρούσε ως το δέκα χτυπώντας ρυθμικά το δεξί πόδι στο πάτωμα. Το κεφάλι σκυμμένο πάνω στο λευκό πετσετάκι που ύφαινε με το τσιγκελάκι της ασταμάτητα. Το μέτρημα διακοπτόταν μόνο όταν ο μαθητής έχανε τις νότες. Το πόδι χτυπούσε νευρικά το πάτωμα, τα παιδικά χέρια κοκάλωναν πάνω στα πλήκτρα κι η ανάσα κοβόταν μέχρι ν’ ακουστεί όλη η παρατήρηση για το λάθος που ‘χε γίνει. «Πάμε πάλι απ’ την αρχή». Το μέτρημα ξανάρχιζε. 

Το παράθυρο, μεγάλο, ξύλινο, σχεδόν ακουμπούσε στο χώμα του δρόμου. Η σίτα που το κάλυπτε συρμάτινη, με μικρές τρύπες. Δεν περνούσε ούτε χαλικάκι. Η δερμάτινη μπάλα ποδοσφαίρου, όμως, που το βάρος της διπλασιαζόταν και τριπλασιαζόταν με τη λάσπη που μάζευε καθώς κυλούσε, είχε αφήσει πάνω στη σίτα τα σημάδια της. «Κατά λάθος» δικαιολογούμασταν κάθε φορά που τραντάζονταν όλο το παράθυρο κι η κυρα-Παναγιώτα σήκωνε το κεφάλι απότομα απ’ το τσιγκελάκι και μας κοιτούσε με άγριο βλέμμα. Λάθος! Τις περισσότερες φορές γινόταν επίτηδες.

Τα παιδιά, τα πιο πολλά κορίτσια, έρχονταν πάντα τα απογεύματα. Ελάχιστα γνωρίζαμε. Έμεναν σ’ άλλες γειτονιές, έξω απ’ την τότε ακτίνα δράσης μας. Όσα κουβαλούσαν μαζί τους ακορντεόν δεινοπαθούσαν.

Τα παιδιά, τα πιο πολλά κορίτσια, έρχονταν πάντα τα απογεύματα. Ελάχιστα γνωρίζαμε. Έμεναν σ’ άλλες γειτονιές, έξω απ’ την τότε ακτίνα δράσης μας. Όσα κουβαλούσαν μαζί τους ακορντεόν δεινοπαθούσαν. Η μπάλα άφηνε ευδιάκριτο σημάδι στα ρούχα. Γελούσαμε, αλλά το ευχαριστιόμασταν περισσότερο σαν πετυχαίναμε το ακορντεόν. 

Το κορίτσι που δέχτηκε την μπάλα στο πρόσωπο έσκυψε με αναφιλητά να μαζέψει το όργανό της που ξέφυγε απ’ τη μαύρη θήκη του και η μια του άκρη βούλιαξε στη λάσπη. Προθυμοποιήθηκα να τη βοηθήσω. Όχι τόσο από φιλευσπλαχνία όσο από περιέργεια. Άγγιξα τα πλήκτρα του. Τόσο λεία! 

«Θέλω να μάθω ακορντεόν!» Ο πατέρας μου έκανε πως δεν μ’ άκουσε. Το επανέλαβα. «Σίγουρα το θες, ή…» Νευρίασα. Κλώτσησα την πόρτα και βγήκα έξω. 

Κριτική για το βιβλίο μου "Η Απόγονος"

Κουβαλώντας το στίγμα των προγόνων

ΠΕΜΠΤΗ, 08 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2019 00:00

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Πιτένη «Η απόγονος» (εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες).

Της Ελένη Γερούση

Στο οπισθόφυλλο του μυθιστορήματος Η απόγονος τίθεται το ερώτημα: «Μπορεί το παρελθόν να ερμηνεύσει το παρόν και, ίσως, να δείχνει και το μέλλον;» Θα επαναδιατυπώσω το ερώτημα: μπορεί αυτό να γίνει μέσω της λογοτεχνίας;

Βασική λοιπόν θεωρητική αφετηρία της προσέγγισης του μυθιστορήματος του Πιτένη είναι ότι η λογοτεχνία, αντλώντας τα θέματά της από την ιστορία, λειτουργεί ως φορέας της ατομικής, συλλογικής και πολιτισμικής μνήμης και επιδρά στις συνειδήσεις των αναγνωστών.

Ακολουθώντας την παράδοση του Ρώσου θεωρητικού της λογοτεχνίας Μπαχτίν, ο οποίος επανεισάγει την πραγματικότητα, την ιστορία και την κοινωνία στο κείμενο, ο Τοντόροφ θεωρεί πως η λογοτεχνία, προτείνοντας μία ερμηνεία του κόσμου, είναι ταυτόχρονα ένας στοχασμός για την ανθρώπινη -κατάσταση. Γράφει στο βιβλίο του Η λογοτεχνία σε κίνδυνο, που αποτελεί έναν ύμνο στη δύναμη της λογοτεχνίας: «η πραγματικότητα την οποία η λογοτεχνία φιλοδοξεί να κατανοήσει είναι απλούστατα (αλλά, συγχρόνως, τίποτα δεν είναι πιο περίπλοκο) η ανθρώπινη εμπειρία». Βασική λοιπόν θεωρητική αφετηρία της προσέγγισης του μυθιστορήματος του Πιτένη είναι ότι η λογοτεχνία, αντλώντας τα θέματά της από την ιστορία, λειτουργεί ως φορέας της ατομικής, συλλογικής και πολιτισμικής μνήμης και επιδρά στις συνειδήσεις των αναγνωστών. Με αυτή την έννοια, η λογοτεχνία καθορίζει την ιστορική συνείδηση, και, κατά συνέπεια, το παρόν μας και το μέλλον μας.

Το μυθιστόρημα Η απόγονος είναι το κατεξοχήν έργο του συγγραφέα που συνδιαλέγεται με την ιστορία. Καταπιάνεται με το θέμα της αναβίωσης της ναζιστικής ιδεολογίας στη σημερινή Ευρώπη, μιας ιδεολογίας, όπως σχολιάζει ο ίδιος, μεταλλαγμένης και προσαρμοσμένης στις σύγχρονες συνθήκες και γι’ αυτό, ίσως, πιο επικίνδυνης. Η υπόθεση με λίγα λόγια έχει ως εξής: Η Μαριάννα Ανδρέου, μια νέα μαχόμενη δικηγόρος, συνδέεται ερωτικά με τον Ότο Σαντάου, πρόεδρο της διεθνούς οργάνωσης «Η Γερμανία για την ενωμένη Ευρώπη». Η οργάνωση ως φανερό της στόχο έχει τη δημιουργία των προϋποθέσεων για την καλύτερη συνεννόηση των Ευρωπαίων πολιτών, με τη Γερμανία να παίζει προεξάρχοντα ρόλο. Η ηρωίδα συναντά στο Μόναχο, όπου γίνονται τακτικά τα συνέδρια της οργάνωσης, τον Καταλανό ακτιβιστή Ενρίκε Ρόχας ο οποίος της θέτει ερωτήματα σχετικά με την καταγωγή της. Από το σημείο αυτό και μετά το μυθιστόρημα περιστρέφεται γύρω από την προσπάθειά της να ανασυνθέσει την πραγματική ιστορία των προγόνων της. Η αφιέρωση στο πίσω μέρος μιας παλιάς φωτογραφίας, που βρέθηκε κρυμμένη στα πράγματα της μητέρας της, την οδηγεί στην οδυνηρή ανακάλυψη ότι η μητέρα της Κέλυ ήταν ένα παιδί της Βέρμαχτ και ότι ο παππούς της ήταν λοχαγός των Ες Ες που διετέλεσε, ανάμεσα σε άλλα, διοικητής ενός μαιευτηρίου Lebensborn, στο οποίο εφαρμοζόταν το πρόγραμμα ευγονικής του Χάινριχ Χίμλερ. Ένα πρόγραμμα που στόχο είχε να ενθαρρύνει, αρχικά, άνδρες-μέλη των Ες Ες να τεκνοποιούν με γυναίκες που πληρούσαν τα χαρακτηριστικά της Άριας φυλής. Η ηρωίδα μαζί με τα άλλα πρόσωπα του έργου, τον Έλληνα Παναγιώτη που πάει να σπουδάσει στη Γερμανία, τον Βέλγο συλλέκτη έργων τέχνης Τίο Ρενάρ, τον Γάλλο οικονομολόγο Ντομινίκ Περετί, τον Ιταλό καθολικό ιερέα Τζιάκομο Σαντρίνι περιπλανιούνται σε μητροπόλεις της σημερινής Ευρώπης, όπως είναι το Μόναχο, οι Βρυξέλλες, η Ρώμη και η Θεσσαλονίκη και έρχονται αντιμέτωποι με την ευρωπαϊκή ιστορία. Και αυτή η ιστορία δεν είναι τίποτε άλλο «από μια ατέλειωτη γραμμή ανθρώπινου αίματος που πολλές φορές χύθηκε για το τίποτα». Στο συνέδριο που πραγματοποιεί η οργάνωση στο Μόναχο, και στο οποίο συγκεντρώνονται οπαδοί νοσταλγοί του Χίτλερ, η ηρωίδα βιώνει επώδυνα την ανακάλυψη της πραγματικής της ταυτότητας.